Będą odszkodowania za grunty wywłaszczone dekretem Bieruta
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego znacząco rozszerza krąg byłych właścicieli warszawskich uprawnionych do odszkodowania. Takie prawo uzyskają bowiem pozbawieni go wcześniej właściciele nieruchomości innych niż domy jednorodzinne i działki pod taką zabudowę.
Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną dotyczącą stosowania przepisów o odszkodowaniu za wywłaszczone nieruchomości, które na podstawie dekretu z 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy przeszły na własność państwa (tzw. dekret warszawski).
Zgodnie z tym dekretem właścicielowi, któremu nie przyznano prawa wieczystej dzierżawy albo prawa zabudowy (albo który takiego wniosku nie zgłosił), przysługiwało odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość i wszystkie budynki nadające się do użytkowania lub naprawy położone na gruncie, które przeszły na własność gminy. Odszkodowanie miało być wypłacane na podstawie przepisów rozporządzenia, które nie zostało jednak wydane.
Późniejsze regulacje prawne (zawarte w ustawie z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, w ustawie z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości oraz w ustawie z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami) miały rekompensować ten brak, ale objęły wyłącznie byłych właścicieli domów jednorodzinnych i działek przeznaczonych pod budownictwo jednorodzinne przejętych po 5 kwietnia 1958 roku. Właścicielom tym ustawodawca przyznał prawo do odszkodowania nie na podstawie dekretu warszawskiego, lecz w trybie przewidzianym w tych ustawach. Jednocześnie prawo do odszkodowania za inne przewidziane w dekrecie warszawskim grunty i budynki zostało definitywnie wygaszone.
W rezultacie powstała kategoria osób (byli właściciele nieruchomości innych niż domy jednorodzinne i działki przeznaczone pod budownictwo jednorodzinne przejęte po 5 kwietnia 1958 roku) całkowicie pozbawionych prawa do odszkodowania z tytułu wywłaszczenia.
W wyroku z 13 czerwca 2011 roku Trybunał orzekł, że art. 215 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami (u.g.n.) w zakresie, w jakim różnicuje sytuację prawną byłych właścicieli nieruchomości w zależności od rodzaju wywłaszczonych nieruchomości, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 konstytucji gwarantującym równą dla wszystkich ochronę własności i innych praw majątkowych.
Wyrok Trybunału stawia w trudnej sytuacji m.st. Warszawę, które realizuje wypłaty odszkodowań z art. 215 u.g.n. Do tej pory prezydent m.st. Warszawy przyznawał w tym trybie odszkodowania jedynie za domy jednorodzinne i działki przeznaczone pod budownictwo jednorodzinne, interpretując przy tym wąsko treść art. 215 u.g.n. jako podstawę do wypłaty odszkodowań za małe domy mieszkalne i działki gruntu przeznaczone w Ogólnym Planie Zabudowania m.st. Warszawy z 11 sierpnia 1931 r. pod zabudowę luźną do dwóch kondygnacji. W przypadku domów dużych i wielokondygnacyjnych organ administracji stał na stanowisku, że nie były to domy jednorodzinne, lecz wielorodzinne, a działki gruntu przeznaczone pod zabudowę skupioną wysoką nie były działkami przeznaczonymi pod budownictwo jednorodzinne. Choć sądy administracyjne wielokrotnie uchylały decyzje odmawiające przyznania odszkodowania byłym właścicielom takich nieruchomości warszawskich, prezydent m.st. Warszawy konsekwentnie ponownie odmawiał.
Obecnie organowi administracji trudno będzie odmawiać przyznawania odszkodowań byłym właścicielom nieruchomości zabudowanych domami wielomieszkaniowymi i gruntów przeznaczonych pod zabudowę wysoką. Dotyczy to przede wszystkim nieruchomości położonych w Śródmieściu Warszawy i na centralnych obrzeżach tzw. Starego Mokotowa, Starej Ochoty, Starej Woli czy Saskiej Kępy. Mimo że wartość odszkodowań uwzględnia stan faktyczny nieruchomości z 1945 roku, miasto powinno liczyć się z odszkodowaniami liczonymi w miliony złotych za jedną nieruchomość. Według szacunków całkowita wartość roszczeń odszkodowawczych na terenie Warszawy wynosi 40 mld zł. Działki zabudowane domami jednorodzinnymi stanowią zaledwie 20 proc. wszystkich wywłaszczonych nieruchomości.
Ponadto wskutek wyroku TK o odszkodowania będą mogli ubiegać się byli właściciele nieruchomości warszawskich przeznaczonych w planie z 1931 roku na cele przemysłowe, oświatowe, sportowe itp. W chwili obecnej są oni pozbawieni prawa do jakiegokolwiek odszkodowania, co słusznie wykazał TK. Te osoby będą jednak musiały poczekać, aż Sejm zmieni art. 215 u.g.n. w kierunku wskazanym przez Trybunał.
Krzysztof Wiktor, Zespół Reprywatyzacji kancelarii Wardyński i Wspólnicy
Przemysław Szymczyk, Zespół Nieruchomości i Inwestycji Budowlanych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
