pomoc publiczna | Co do zasady

Europejski przemysł zbrojeniowy od lat jest ukierunkowany na produkcję w okresie pokoju, co powoduje, że moce produkcyjne są niskie. Wojna w Ukrainie szybko ujawniła ten fakt, podobnie jak to, że sektor obronny UE od dawna cierpi z powodu poważnego niedoinwestowania. Optymistyczne jest to, że wraz z rosnącym zapotrzebowaniem na sprzęt obronny szybko rośnie świadomość, że trzeba zwiększyć zdolności produkcyjne. Teraz to przekonanie musi przełożyć się na działanie, przede wszystkim w formie zwiększenia wsparcia finansowego.

Przyznawanie pomocy publicznej, z której coraz chętniej korzystają przedsiębiorcy, opiera się na zestawie wspólnych zasad. Należą do nich głównie zgodność z rynkiem wewnętrznym, realizacja celu leżącego we wspólnym interesie, wyraźny efekt zachęty, proporcjonalność czy pełna przejrzystość przyznawania. Naruszenie tych zasad przy przyznawaniu wsparcia przez państwo może oznaczać udzielenie pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem, która podlega zwrotowi.

3 maja 2024 r. minęły trzy lata od złożenia przez Polskę do Komisji Europejskiej pierwszej wersji Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności. Niemal w przededniu tej daty przyszła informacja o wypłacie pierwszych środków z KPO w wysokości około 6,3 mld euro. To jednak niejedyna dobra wiadomość dla zainteresowanych wsparciem finansowym ze środków europejskich. Toczą się też prace legislacyjne mające pomóc w wykorzystaniu środków KPO oraz funduszy europejskich.

Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 9 września 2020 r. w sprawie T-745/17 (Kerkosand vs. Komisja Europejska) wskazał, że status MŚP ustala się na podstawie trzech kryteriów weryfikowanych w dwóch następujących po sobie okresach obrachunkowych („zasada dwóch lat obrotowych”). Od wydania tego wyroku TSUE mijają cztery lata, a mimo to organy pełniące role instytucji pośredniczących lub zarządzających oraz krajowe sądy administracyjne (choć z chlubnymi wyjątkami) stoją na stanowisku, że zmiany w strukturze własności w przedsiębiorstwie beneficjenta (przejęcie większości udziałów) powodują automatyczną utratę statusu MŚP w dniu ich dokonania.

Rada Ministrów przyjęła nowelizację „Programu wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu dla gospodarki polskiej na lata 2011–2030” na mocy uchwały nr 91/2023 z 5 czerwca 2023 r. Zmiany będą obowiązywały do końca okresu obowiązywania wsparcia (2025 r.).

Od 12 lipca 2023 r. Komisja Europejska może wszczynać postępowania dotyczące wsparcia finansowego przyznawanego przedsiębiorstwom przez kraje spoza Unii Europejskiej, będącego przedmiotem rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2560 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie subsydiów zagranicznych zakłócających rynek wewnętrzny (FSR). Celem przepisów jest przeciwdziałanie zakłóceniom powodowanym przez subsydia zagraniczne na jednolitym rynku przy jednoczesnym zachowaniu otwartości UE na handel i inwestycje.

Infrastruktura kolejowa i grunty, na której się ona znajduje, jest zwolniona od podatku od nieruchomości. Czy nie jest to aby niedozwolona pomoc publiczna? Odpowiedź Trybunału Sprawiedliwości UE w tej sprawie może mieć dalekosiężne skutki.

Wysokie ceny energii elektrycznej istotnie wpływają na stan gospodarek na całym świecie. Dostrzegając kryzysowy stan, Unia Europejska wprowadza szereg zmian prawnych, aby złagodzić skutki wysokich cen energii. W Polsce instrumenty wsparcia reguluje ustawa o cenach energii (ustawa z dnia 27 października 2022 r. o środkach nadzwyczajnych mających na celu ograniczenie wysokości cen energii elektrycznej oraz wsparciu niektórych odbiorców w 2023 roku). Mają one służyć końcowym odbiorcom energii elektrycznej, takim jak gospodarstwa domowe oraz małe i średnie przedsiębiorstwa. Dla przedsiębiorstw kluczowa staje się więc ocena własnej wielkości.

Polska będzie największym beneficjentem nadchodzącej perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata 2021-2027. Dwa główne cele finansowania w nowej perspektywie finansowej UE, tj. Inteligentna Europa oraz Zielona Europa, są zbieżne z celami nowoczesnego sektora motoryzacyjnego. Jego gracze mogą zatem liczyć na solidne wsparcie.

Wiele programów pomocowych – zarówno tych uruchomionych w związku z epidemią koronawirusa, jak i „zwykłych” programów wsparcia ze środków unijnych i polskich – podlega zróżnicowaniu w zależności od wielkości beneficjenta, tj. jego statusu jako mikro-, małego, średniego lub dużego przedsiębiorcy. Niektóre formy pomocy są skierowane wyłącznie do określonych kategorii podmiotów, inne przewidują atrakcyjniejsze warunki finansowania dla przedsiębiorstw określonej wielkości. Powstaje więc pytanie, jak prawidłowo określić wielkość przedsiębiorstwa.

Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. (dalej: PFR) należy do najpopularniejszych instrumentów wsparcia uruchomionych w związku z epidemią koronawirusa. Udzielana w jej ramach pomoc jest zróżnicowana i uzależniona od klasyfikacji beneficjenta jako mikro, małego, średniego (dalej: MŚP) albo dużego przedsiębiorcy. Ustalenie wielkości przedsiębiorstwa jest więc kluczowe dla oceny możliwych korzyści. Dodatkowym utrudnieniem jest wprowadzona przez PFR zmiana warunków w zakresie kwalifikacji do MŚP, która może wpływać na sytuację zarówno podmiotów rozważających ubieganie się o subwencję finansową, jak i tych, które już otrzymały takie wsparcie. Te ostatnie mogą być zobligowane do zwrotu uzyskanej pomocy.

Korzystanie ze wsparcia ze środków publicznych kwalifikowanych jako pomoc publiczna podlega określonym zasadom. Jeśli pomoc publiczna zostanie udzielona bądź wykorzystana w sposób nieprawidłowy, to nie organ udzielający pomocy, ale jej beneficjent ponosi konsekwencje ewentualnych uchybień czy błędów. Z tego względu przedsiębiorcy korzystający z pomocy państwa powinni mieć świadomość zasad i ewentualnego ryzyka, z jakim wiąże się korzystanie z pomocy publicznej, szczególnie wobec rosnącej liczby kontroli i świadomości instytucji, beneficjentów oraz konkurentów.