Zgody korporacyjne i inne zgody wewnętrzne
W przypadkach określonych w Kodeksie spółek handlowych dokonanie rozporządzenia:
- prawami udziałowymi w spółce kapitałowej (spółce z o.o. lub spółce akcyjnej), jak również
- określonymi składnikami majątkowymi spółki
wymaga uzyskania tzw. zgody korporacyjnej.
Pod tym pojęciem należy zwykle rozumieć zgodę na dokonanie określonej czynności, wyrażaną przez udziałowców (wspólników lub akcjonariuszy) spółki, rzadziej także przez jej zarząd.
Zbywanie praw udziałowych
Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych umowa spółki lub statut mogą zawierać postanowienia, w myśl których swoboda wspólnika (akcjonariusza) spółki w zakresie prawa rozporządzania prawami udziałowymi spółki doznaje pewnych ograniczeń.
Należy zwrócić uwagę, że przepisy statuujące obowiązek uzyskiwania zgody spółki (odpowiednio art. 182 k.s.h. w przypadku spółki z o.o. i art. 337 k.s.h. w przypadku akcji imiennych spółki akcyjnej) mają charakter opcjonalny, tzn. ograniczenia w zakresie rozporządzania udziałami obowiązują pod warunkiem, że umowa spółki lub statut zawierają odpowiednie postanowienia w tym przedmiocie. Powyższe nie dotyczy akcji imiennych z którymi związane są obowiązki powtarzających się świadczeń pieniężnych (art. 356 k.s.h.) – w tym przypadku zgoda spółki nie może zostać wyłączona.
Ograniczenia te polegają w szczególności na tym, że dla dokonania zbycia praw udziałowych konieczne może być uzyskanie przez wspólnika (akcjonariusza) zgody spółki albo – co jest często spotykane w praktyce – zgody rady nadzorczej lub zgromadzenia wspólników/walnego zgromadzenia.
Jeżeli rozporządzenie prawami udziałowymi uzależniono od zgody spółki, o ile w umowie spółki lub statucie nie przewidziano inaczej, zgody tej udziela w formie pisemnej zarząd spółki.
Umowa zbycia udziałów, zawarta bez odpowiedniej zgody, stanowi czynność bezskuteczną (zawieszoną) i to zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Umowa taka może stać się skuteczna dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie udzielone.
Zbywanie innych składników majątkowych
Szeroko rozumiane transakcje fuzji i przejęć obejmują nie tylko prawa udziałowe, ale również inne składniki majątkowe (w szczególności przedsiębiorstwa i ich zorganizowane części, nieruchomości czy też poszczególne aktywa), stąd też w przypadku każdej transakcji należy zwrócić uwagę na inne jeszcze, oprócz już wskazanych, ograniczenia w zakresie zbywalności poszczególnych rodzajów praw majątkowych.
Ograniczenia te dzielą się na bezwzględnie wiążące oraz względnie wiążące (tj. takie, których stosowanie może zostać wyłączone np. w umowie spółki lub statucie).
Do pierwszej kategorii ograniczeń należą:
- zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego (art. 228 pkt 3 k.s.h. oraz art. 393 pkt 3 k.s.h. – dotyczy zarówno spółki z o.o., jak i spółki akcyjnej),
- nabycie dla spółki od założyciela lub akcjonariusza albo dla spółki lub spółdzielni zależnej od założyciela lub akcjonariusza spółki jakiegokolwiek mienia, za cenę przewyższającą jedną dziesiątą wpłaconego kapitału zakładowego, o ile następuje przed upływem 2 lat od dnia zarejestrowania spółki (art. 394 § 11 k.s.h. – dotyczy tylko spółki akcyjnej).
Z kolei obowiązek uzyskania zgody ma charakter względnie wiążący, w przypadku:
- nabycia i zbycia nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości (art. 228 pkt 4 k.s.h. – w przypadku spółki z o.o. i 393 pkt 4 k.s.h. – w przypadku spółki akcyjnej),
- nabycia dla spółki (i) nieruchomości, (ii) udziału w nieruchomości lub (iii) środków trwałych za cenę przewyższającą jedną czwartą kapitału zakładowego, nie niższą jednak niż 50 000 zł, o ile następuje ono przed upływem 2 lat od dnia zarejestrowania spółki (art. 229 k.s.h. – dotyczy wyłącznie spółki z o.o.),
- rozporządzenia prawem lub zaciągnięcia zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego spółki (art. 230 k.s.h. – dotyczy wyłącznie spółki z o.o.).
Skutki prawne naruszenia obowiązku uzyskania zgody
W zależności od tego, czy obowiązek uzyskania zgody organu spółki na dokonanie określonej czynności wynika z przepisów Kodeksu spółek handlowych, czy wyłącznie z treści umowy spółki lub statutu, niedopełnienie tego obowiązku, zgodnie z art. 17 k.s.h., pociąga za sobą odmienne skutki prawne.
Jeżeli obowiązek uzyskania zgody na daną czynność wynika z samej ustawy, dokonanie czynności pomimo nieuzyskania zgody skutkuje nieważnością tej czynności. Dotyczy to zarówno czynności, co do których ustawa wprowadza bezwzględny wymóg uzyskania zgody (np. w przypadku zbycia przedsiębiorstwa), jak i tych, w przypadku których umowa spółki lub statut mogą obowiązek uzyskania zgody wyłączyć (np. w odniesieniu do zbycia nieruchomości).
Jeżeli natomiast źródłem obowiązku uzyskania zgody na dokonanie czynności jest wyłącznie umowa spółki lub statut (np. w razie ustanowienia w treści umowy spółki ograniczenia w zakresie zaciągania zobowiązań ponad określoną wartość), czynność dokonana bez wymaganej zgody jest ważna, przy czym członkowie zarządu spółki ponoszą wobec niej odpowiedzialność z tytułu naruszenia umowy spółki lub statutu.
Jakkolwiek z uwagi na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, w razie istnienia obowiązku uzyskania zgody korporacyjnej (dla jasności: chodzi tu o zgodę dotyczącą dokonania czynności przez samą spółkę, jako stronę transakcji – jest to odrębna instytucja od zgody spółki, jako przedmiotu transakcji, na zbycie jej praw udziałowych), nabywca zwykle żąda przedstawienia takiej zgody na etapie poprzedzającym transakcję, w świetle Kodeksu spółek handlowych zgoda taka, co do zasady, nie musi być wyrażona przed dokonaniem czynności. W świetle art. 17 § 2 k.s.h. powinna ona zostać udzielona nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia dokonania przez spółkę danej czynności. Jednakże z oczywistych względów nie należy się spodziewać, aby druga strona transakcji przystąpiła do niej bez uzyskania uprzedniej zgody, której brak mógłby rzutować na ważność transakcji.