Wymierzając opłaty podwyższone należy brać pod uwagę przyczyny braku wymaganego pozwolenia | Co do zasady

Zgodnie z przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska eksploatacja instalacji w pewnych sytuacjach wymaga uzyskania pozwolenia, gdy powoduje wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi albo wytwarzanie odpadów. Jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie uzyska wymaganego pozwolenia, zobowiązany jest do ponoszenia opłaty podwyższonej za korzystanie ze środowiska. Tak stanowcze brzmienie przepisów wywołało wątpliwości, czy dopuszczalne jest zobowiązanie kogokolwiek do ponoszenia opłat podwyższonych w sytuacji, gdy brak wymaganego pozwolenia jest skutkiem okoliczności, za które zobowiązany do uzyskania pozwolenia nie ponosi odpowiedzialności. Poglądy doktryny i orzecznictwa nie są w tym zakresie jednolite. Naczelny Sąd Administracyjny zaprezentował jednak ostatnio korzystną dla przedsiębiorców wykładnię przepisów.

Spółka legitymowała się ważnym do 21 stycznia 2006 r. pozwoleniem na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza. 11 stycznia 2006 r. spółka wystąpiła o nowe pozwolenie, jednak organ wydał je dopiero w maju 2006 r. W rezultacie spółka przez kilka miesięcy nie dysponowała aktualną decyzją uprawniającą do wprowadzania gazów i pyłów do powietrza.

Marszałek województwa, stwierdziwszy brak wymaganego pozwolenia, wydał decyzję o wymierzeniu spółce opłaty podwyższonej za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza w okresie od 22 stycznia do 14 maja 2006 r. W myśl bowiem przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska podmiot korzystający ze środowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia lub innej decyzji ponosi opłatę podwyższoną za korzystanie ze środowiska. Marszałek wskazał, że przepis ten nie przewiduje żadnych odstępstw od obowiązku naliczania opłaty podwyższonej – wymierzanie opłat podwyższonych ma charakter obligatoryjny i nie przewidujący wyjątków. Spółka odwołała się od takiej decyzji, a otrzymawszy negatywną decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego, zaskarżyła ją do sądu administracyjnego.

Sąd skargę oddalił, podzielając stanowisko organów administracji i stwierdzając, że opłata podwyższona jest sankcją pieniężną najbardziej zbliżoną do administracyjnej kary pieniężnej stosowanej w ochronie środowiska, zaś odpowiedzialność z tego tytułu ma charakter obiektywny, a zatem niezależny od elementu winy.

W wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r. (II OSK 871/09) Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wyrok wojewódzkiego sądu administracyjnego. NSA podkreślił, że trzeba brać pod uwagę przyczyny braku wymaganego pozwolenia i przesłanki, które stały u podstaw takiego braku. W rozpatrywanej przez sąd sprawie złożony przez spółkę wniosek był kompletny i prawidłowo opracowany. Spółka zatem nie ponosiła odpowiedzialności za przewlekłość postępowania dowodowego i błędną ocenę, że może być wymagane pozwolenie zintegrowane.

Orzeczenie NSA zasługuje na uwagę również z innego względu. Sąd odniósł się bowiem także do formalnoprawnej kwestii skutku upływu okresu, na jaki zostało wydane pozwolenie. Zdaniem sądu upływ okresu, na jaki zostało wydane pozwolenie, powoduje skutek materialnoprawny w postaci wygaśnięcia uprawnienia. Natomiast nie oznacza to, że następuje skutek procesowy w postaci wyeliminowania decyzji administracyjnej z obrotu prawnego. Aby to nastąpiło, organ właściwy do wydania pozwolenia powinien w osobnej decyzji stwierdzić wygaśnięcie pozwolenia.

Konkludując, sąd podkreślił, że jeżeli ustawodawca posługuje się określeniem „brak wymaganego pozwolenia”, to ma na myśli oba wskazane skutki. Nie może być zatem wymierzona opłata podwyższona, jeżeli termin, na jaki zostało wydane pozwolenie, upłynął, lecz nie została wydana decyzja stwierdzająca wygaśnięcie pozwolenia.

Orzeczenie NSA daje kolejny argument tym przedsiębiorcom, którzy zostali zobowiązani do ponoszenia opłat podwyższonych w sytuacji, gdy wyłączna odpowiedzialność za brak pozwolenia spoczywa na organie administracji. Organy administracji powinny wnikliwiej badać okoliczności faktyczne każdej sprawy, w której naliczane są opłaty podwyższone. Obciążenie przedsiębiorcy opłatami podwyższonymi w opisanej sytuacji podważa zaufanie do administracji i wywołuje poczucie niesprawiedliwego traktowania, a także narusza zasady wyrażone w Konstytucji – przede wszystkim zasadę demokratycznego państwa prawnego i zasadę działania organów na podstawie i w granicach prawa.