Nowelizacja specustawy jądrowej oraz Prawa atomowego | Co do zasady

13 kwietnia 2023 r. weszła w życie nowelizacja¹ tzw. specustawy jądrowej, czyli ustawy z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących. Po procesie legislacyjnym trwającym prawie dwa lata zmieniono funkcjonujące dotychczas zasady procesu inwestycyjnego dla realizacji obiektów jądrowych w Polsce, przy okazji nowelizując ustawę Prawo atomowe.

Zmiana starych regulacji ma usprawnić proces uzyskiwania poszczególnych decyzji administracyjnych. Uszczegółowiono procedurę nie tylko budowy pierwszej elektrowni jądrowej, ale także rozwijania projektów małych reaktorów jądrowych (SMR), o których w ostatnim czasie coraz głośniej. Nowe regulacje wprowadzane dla przemysłu jądrowego mają uprościć licencjonowanie reaktorów jądrowych, w tym SMR-ów, i dostosować polską legislację do trendów, jakie są zauważalne w innych jurysdykcjach mających wieloletnie doświadczenie regulacji energetyki jądrowej.

Obecny stan rozwoju polskiej energetyki jądrowej – atom mały i duży

Zanim omówimy zmiany w prawie, zobaczmy, jak wyglądają polskie plany rozwoju dużego i małego atomu. W Polsce mają się pojawić bloki generacji III/III+ – reaktory wodne ciśnieniowe (PWR) o mocy pow. 1000 MWe realizowane w ramach Programu Polskiej Energetyki Jądrowej (PPEJ) oraz najnowsze projekty SMR o mocach maksymalnych bloku jądrowego do 300 MWe, realizowane przez polskie spółki.

• Westinghouse i Polskie Elektrownie Jądrowe

Z końcem ubiegłego roku uchwałą Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2022 roku w sprawie budowy wielkoskalowych elektrowni jądrowych w Rzeczypospolitej Polskiej spółka Westinghouse Electric Company została wybrana na głównego dostawcę technologii reaktora AP1000 w ramach pierwszego etapu realizacji PPEJ, w którym elektrownia jądrowa ma powstać w północnej Polsce w gminie Choczewo.

• ZE PAK, Korea Hydro & Nuclear Power, PGE

Korea Hydro & Nuclear Power oraz Polska Grupa Energetyczna S.A. i Zespół Elektrowni Pątnów Adamów Konin S.A. w ubiegłym roku podpisały list intencyjny w sprawie opracowania planu budowy w Pątnowie elektrowni jądrowej w oparciu o technologię reaktorów APR 1400. Spółki rozpoczęły również współpracę w zakresie ustalenia wstępnej lokalizacji dla kolejnej elektrowni jądrowej, niezależnej od realizacji PPEJ.

• PKN Orlen, Synthos Green Energy i GE-Hitachi

PKN Orlen i Synthos Green Energy, firmy działające w strategicznym partnerstwie z amerykańsko-japońskim koncernem GE Hitachi, podpisały umowę inwestycyjną na budowę reaktorów SMR w Polsce. Planują one wdrożenie reaktora BWRX-300, a także współpracują z innymi energochłonnymi branżami w zakresie możliwości zastąpienia węgla przez BWRX-300 w ich zakładach.

• KGHM Polska Miedź S.A. i NuScale

Według zapowiedzi medialnych pierwszy w Polsce SMR ma zostać oddany do użytku już w 2029 r. Projekt amerykańskiej firmy NuScale, Reactor VOYGR^TM, będzie realizowany razem KGHM Polska Miedź S.A., drugim co do wielkości odbiorcą energii w Polsce.

• Enea S.A. i Last Energy

Na podstawie listu intencyjnego pomiędzy Eneą a Last Energy obie spółki będą współpracować w zakresie rozwoju, budowy i dalszej dystrybucji reaktorów SMR. List intencyjny przewiduje również możliwość powołania w Polsce wspólnej spółki, odpowiedzialnej za wdrożenie technologii SMR firmy Last Energy w Polsce. Last Energy rozpoczęło także w tym roku współpracę z DB Energy oraz Legnicką Strefą Ekonomiczną.

Zmiany w specustawie jądrowej

Specustawa wprowadziła szereg zmian ułatwiających proces inwestycyjny obiektów jądrowych oraz inwestycji towarzyszących. Uszczegółowiono pojęcia istotne dla realizacji takich obiektów i uregulowano na nowo najważniejsze aspekty realizacji elektrowni jądrowych dotyczące decyzji zasadniczej i lokalizacyjnej oraz procedur administracyjnych. Wydano także dwa nowe rozporządzenia wynikające z nowo dodanych przepisów².

W artykule skupimy się na zmianach obejmujących specustawę oraz Prawo atomowe, natomiast szczegółowe rozwiązania wynikające z rozporządzeń przedstawimy w kolejnych artykułach.

• Definicje legalne

W specustawie uszczegółowiono wiele definicji, aby uniknąć wątpliwości interpretacyjnych. Znacznie rozszerzono katalog inwestycji towarzyszących – m.in. o przebudowę, remont, utrzymanie, użytkowanie, zmianę sposobu użytkowania, eksploatację lub rozbiórkę sieci przesyłowych, dystrybucyjnych i ciepłowniczych niezbędnych do funkcjonowania elektrowni jądrowej, a także o inwestycje niezbędne do prowadzenia badań.

• Decyzja zasadnicza

Zmieniono kolejność uzyskania decyzji zasadniczej w stosunku do innych kamieni milowych inwestycji. Dotychczas decyzja zasadnicza była uzyskiwana po uzyskaniu decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji. W myśl nowych przepisów uzyskanie decyzji zasadniczej będzie warunkiem uzyskania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji. Co więcej, zawężono katalog podmiotów, które będą stroną w procesie wydawania decyzji zasadniczej, usunięto możliwość zaskarżenia decyzji zasadniczej oraz opisano, jakie szczegółowe parametry elektrowni powinny zostać w niej opisane.

• Decyzja lokalizacyjna

Wprowadzono 10-letni termin na uzyskanie decyzji lokalizacyjnej od momentu uzyskania decyzji zasadniczej. Nowelizacja przewiduje też, że wydanie decyzji lokalizacyjnej poprzedzone będzie wydaniem opinii przez Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki nt. wstępnego raportu lokalizacyjnego. Wydłużono również ważność obowiązywania decyzji lokalizacyjnej z 5 do 10 lat. Ponadto umożliwiono jednoczesne procedowanie wniosku o pozwolenie na budowę (na podstawie Prawa budowlanego) i wniosku o zezwolenie na budowę obiektu jądrowego (na podstawie Prawa atomowego), przy czym wydanie zezwolenia przez Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki na budowę obiektu jądrowego musi jednak nastąpić przed wydaniem pozwolenia na budowę.

• Uelastycznienie procedur wydawania dalszych decyzji administracyjnych

Nowelizacja wprowadza możliwość uzyskania zgody wodnoprawnej przed złożeniem wniosku o decyzję lokalizacyjną. Warunki przyłączenia do sieci będzie można uzyskać przed uzyskaniem tytułu prawnego do nieruchomości. Warunki te będą ważne 5 lat.

Nowe regulacje przewidują, że organy administracji, spółki państwowe oraz podmioty zarządzające nieruchomościami należącymi do Skarbu Państwa będą zobowiązane do nieodpłatnego udostępniania inwestorowi w elektrownię jądrową posiadanych informacji i danych potrzebnych do realizacji inwestycji, co znacząco zmniejszy koszty projektowania inwestycji.

Przewiduje się, że umowy najmu, dzierżawy lub użyczenia dotyczące nieruchomości należących do Skarbu Państwa, na których realizowana będzie inwestycja, wygasną z mocy prawa w ciągu miesiąca od dnia, w którym decyzja lokalizacyjna stanie się ostateczna. Co może budzić słuszny sprzeciw, dotychczasowym najemcom, dzierżawcom lub biorącym w użyczenie nie przysługuje przy tym żadne odszkodowanie za wygaśnięcie umowy. Ponadto zaskarżenie decyzji ograniczającej korzystanie z nieruchomości przez dotychczasowego właściciela bądź decyzji o odebraniu nieruchomości na cele realizacji inwestycji nie wstrzyma wejścia tej decyzji w życie.

Nowelizacja nakłada na gminy obowiązek informowania społeczeństwa o dochodach z tytułu podatku od nieruchomości płaconego przez elektrownię jądrową. Niewątpliwie upowszechnienie wiedzy na temat znaczących dochodów gmin z tego tytułu przyczyni się do dalszego wzrostu popularności energetyki jądrowej w Polsce.

• Pierwsza elektrownia jądrowa uregulowana ustawowo

W ustawie jednoznacznie stwierdzono, że pierwsza elektrownia jądrowa będzie miała moc do 3750 MW i że jej budowę będzie realizować spółka Polskie Elektrownie Jądrowe spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Warszawie. Szczegółowo opisano przy tym inwestycje towarzyszące realizowane w ramach rządowego projektu wsparcia inwestycji towarzyszących (infrastruktura hydrotechniczna, sieć przesyłowa, linie kolejowe oraz drogi).

Zmiany w ustawie Prawo atomowe

Nowelizacja wprowadza również dostosowania procesu inwestycyjnego w części regulowanej przez Prawo atomowe. Dotyczą one następujących aspektów rozwoju projektów jądrowych:

• Ułatwienia administracyjne

Dopuszczono przeprowadzenie testów przedeksploatacyjnych systemów oraz elementów konstrukcji i wyposażenia obiektu jądrowego w toku budowy elektrowni jądrowej. Aby maksymalnie skrócić czas budowy, dopuszczono eksploatację elektrowni na podstawie zezwolenia na rozruch obiektu jądrowego oraz zatwierdzonego przez Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki raportu z rozruchu obiektu jądrowego do dnia wydania zezwolenia na jej eksploatację. W efekcie, po pozytywnych testach podczas rozruchu, nie trzeba będzie wyłączać elektrowni na czas oczekiwania na wydanie zezwolenia na eksploatację elektrowni jądrowej.

• Regulacje dotyczące odpadów jądrowych

W nowelizacji wprowadzono dodatkowe obostrzenia oraz uszczegółowiono zasady dotyczące eksportu odpadów jądrowych, wprowadzając wymóg, że ich składowanie musi być poprzedzone wejściem w życie odpowiedniego porozumienia, nie zaś, jak dotychczas, jedynie jego podpisania. Wydłużono ponadto czas aktualizacji krajowego planu postępowania z odpadami jądrowymi oraz opracowania polskiego programu energetyki jądrowej z 4 do 8 lat.

• Wymogi wynikające z Traktatu Euratom

Inwestor zobowiązany będzie do przedłożenia opinii Komisji Europejskiej nt. aspektów projektów inwestycyjnych związanych z celami Traktatu Euratom nie przed złożeniem wniosku o wydanie zezwolenia na budowę obiektu jądrowego, lecz przed jego wydaniem. Jest to kolejna zmiana skracająca czas budowy elektrowni jądrowej. Również opinia Komisji Europejskiej nt. planu składowania odpadów promieniotwórczych musi zostać przedstawiona nie przed złożeniem wniosku o wydanie zezwolenia na rozruch elektrowni, lecz dopiero przed wydaniem tego zezwolenia.

Podsumowanie

Polski program jądrowy, mówiąc generalnie, jest obecnie w początkowej fazie rozwoju. Zainteresowanie przemysłu i innych interesariuszy pokazuje, że energetyka jądrowa (obok odnawialnych źródeł energii) będzie w Polsce zyskiwała na znaczeniu, a najnowsze zmiany mają to umożliwić.

Tym artykułem zaczynamy cykl artykułów o prawie jądrowym oraz wdrażaniu do polskiego systemu elektroenergetycznego obiektów jądrowych, które mają zmienić kształt rynku energii w Polsce oraz przybliżyć nas do osiągnięcia neutralności klimatycznej. Będziemy przybliżać niuanse prawne związane ze specyfiką sektora jądrowego oraz wskazywać, na co muszą być przygotowani inwestorzy, wykonawcy oraz inne podmioty uczestniczące w realizacji tego typu projektów.

Igor Hanas, adwokat, Rafał Pytko, Jakub Steciuk, praktyka energetyczna kancelarii Wardyński i Wspólnicy