Europejski Bank Wodorowy – czy UE sfinansuje wodorową rewolucję? | Co do zasady

Wodór od dłuższego czasu jest wymieniany w dokumentach strategicznych Unii Europejskiej jako surowiec kluczowy dla transformacji energetycznej. Dotychczas jednak dużą przeszkodą były wysokie koszty produkcji odnawialnego wodoru. Ma to szanse zmienić inicjatywa Ursuli von der Leyen dotycząca utworzenia Europejskiego Banku Wodoru – ogłoszona 14 września 2022 r. podczas Orędzia o stanie Unii za 2022 rok, a zmaterializowana w ostatnich dniach.

Ambitne plany Unii Europejskiej

Strategia wodorowa Unii Europejskiej z 2020 roku przewiduje, że do 2030 roku w Unii Europejskiej mają działać elektrolizery o mocy do 40 GW, co pozwoli produkować nawet 10 milionów ton wodoru odnawialnego rocznie.

Dodatkowo program REPowerEU, ogłoszony jako odpowiedź Unii Europejskiej na rosyjską agresję na Ukrainę, przewiduje import również 10 milionów ton wodoru odnawialnego w skali roku.

Na przeszkodzie tym ambitnym planom stały jednak koszty wytwarzania tego rodzaju wodoru, nadal dwa do trzech razy wyższe niż koszty wytworzenia wodoru z wykorzystaniem paliw kopalnych.

Ogłoszenie Europejskiego Banku Wodorowego

16 marca 2023 r. na stronach Komisji Europejskiej opublikowany został szczegółowy komunikat na temat Europejskiego Banku Wodorowego. Komisja zwróciła w nim na uwagę, że już teraz Europa jest światowym liderem w wodorowym łańcuchu wartości. W sektorze wodorowym działa 840 podmiotów, a państwa członkowskie już zapowiedziały inicjatywy, dzięki którym do 2030 roku mają funkcjonować elektrolizery o łącznej mocy 40 GW.

Zgodnie z celami Komisji Europejski Bank Wodorowy będzie zapewniał przejrzystość w zakresie popytu na wodór, jego podaży, przepływów i cen, a także będzie odgrywał rolę koordynacyjną i ułatwi łączenie z istniejącymi instrumentami finansowymi wspierającymi projekty wodorowe.

Przewidywane potrzeby finansowe

Zgodnie z komunikatem Komisji aby móc produkować w UE 10 milionów ton odnawialnego wodoru rocznie, trzeba będzie zbudować nowe odnawialne źródła energii o łącznej mocy rzędu 150 – 210 GW. Wymaga to nakładów rzędu 335 – 471 miliardów euro:

• 200 – 300 miliardów euro na budowę dodatkowych mocy odnawialnych,
• 50 – 75 miliardów euro na budowę elektrolizerów,
• 28 – 38 miliardów euro na budowę dedykowanych gazociągów,
• 6 – 11 miliardów euro na budowę infrastruktury magazynowej.

Z kolei koszt budowy łańcucha wartości pozwalającego importować do Unii Europejskiej 10 milionów ton wodoru odnawialnego oszacowany został na 500 miliardów euro.

Zdecydowaną większość wydatków mają ponieść prywatni inwestorzy. Środki unijne wspierające realizację tych ambicji pochodzić będą z programów Horyzont 2000, Wspólne Przedsięwzięcie na rzecz Czystego Wodoru, Funduszu Innowacyjnego, mechanizmu IPCEI, krajowych planów odbudowy przygotowanych przez państwa członkowskie oraz mechanizmu „Łącząc Europę”.

Aby zagwarantować opłacalność produkcji odnawialnego wodoru w najbliższych latach, dopłata do jego produkcji ma wynosić około 3-5 euro za kilogram i będzie maleć wraz z rosnącą optymalizacją kosztową tego procesu. Komisja zakłada, że łączna suma dopłat ze środków unijnych do 20 milionów ton odnawialnego wodoru, które Unia planuje pozyskać do 2030 roku, wyniesie od 90 do 115 miliardów euro.

Struktura i zadania Europejskiego Banku Wodorowego

Głównym celem Europejskiego Banku Wodorowego będzie zagwarantowanie finansowania pokrywającego różnicę między kosztami odnawialnego wodoru a jego emisyjnymi odpowiednikami. Realizując to zadanie, Bank będzie opierał się na czterech filarach:

1. aukcjach na dopłatę do produkcji odnawialnego wodoru,
2. imporcie do Unii Europejskiej odnawialnego wodoru,
3. koordynacji rynku wodoru,
4. koordynacji istniejących europejskich i międzynarodowych źródeł finansowania.

Filar 1: Aukcje na dopłatę do produkcji odnawialnego wodoru

Aukcje te, sfinansowane z Funduszu Innowacyjnego, uruchomione zostaną jesienią 2023 roku. Ich celem jest łączenie popytu i podaży na wewnętrznym rynku UE, wsparcie redukcji kosztów produkcji odnawialnego wodoru w najefektywniejszy finansowo sposób, znoszenie barier administracyjnych oraz zmniejszenie ryzyka dla inwestorów, a w konsekwencji zmniejszenie kosztów kapitału.

Aby umożliwić jak najszerszy udział w aukcjach już od 2023 roku, w maju tego roku zorganizowane zostaną warsztaty skierowane do potencjalnych uczestników.

Przedmiotem aukcji będzie wsparcie produkcji wodoru odnawialnego w postaci stałej dopłaty do każdego kilograma wyprodukowanego wodoru przez okres 10 lat. Budżet pierwszej aukcji ma wynieść 800 milionów euro. Aukcja prowadzona będzie przez Europejską Agencję Wykonawczą ds. Klimatu, Środowiska i Infrastruktury.

Komisja zaproponowała ponadto mechanizm ujednolicenia zasad aukcji przeprowadzanych przez państwa członkowskie na zasadzie „auction-as-a-service”. Państwa członkowskie będą mogły przyznawać wsparcie tym podmiotom krajowym, które wzięły udział w aukcji organizowanej przez Bank, ale nie uzyskały w niej wsparcia. Wsparcie to, wypłacane przez państwo członkowskie, będzie przedmiotem notyfikacji pomocy publicznej.

Filar 2: Wsparcie importu odnawialnego wodoru do Unii Europejskiej

Przewiduje się, że import odnawialnego wodoru do Unii Europejskiej będzie odbywał się na początku głównie drogą morską. Wymaga to wyposażenia portów w infrastrukturę pozwalającą na przyjęcie odpowiednich statków. Komunikat wskazuje również na konieczność uwzględniania od 2026 roku importu wodoru w ramach systemu CBAM.

Komisja przewiduje zastosowanie systemu wsparcia finansowego dla importu odnawialnego wodoru analogicznego do aukcji na wsparcie dla produkcji odnawialnego wodoru w Unii Europejskiej. Przygotowując mechanizm wsparcia, Komisja weźmie pod uwagę konieczność zminimalizowania ryzyka uzależnienia się od importu odnawialnego wodoru z państw trzecich, a także konieczność zrównoważonego korzystania z zasobów wodnych.

Filar 3: Koordynacja rynku wodoru

Zadaniem Banku będzie również zbieranie informacji o rynku wodoru od jego uczestników, skupionych wokół branżowych porozumień, w celu ułatwienia dostępu do nich i tworzenia odpowiednich benchmarków cenowych. Bank będzie również zbierał, a następnie udostępniał uczestnikom rynku informacje na temat przepływów wodoru w Unii Europejskiej oraz informacje o zawieranych listach intencyjnych, tak aby zapewnić jak najpełniejszy dostęp do aktualnej bazy wiedzy na temat gospodarki wodorowej w Unii Europejskiej.

Filar 4: Koordynacja istniejących źródeł finansowania

Jednym z zadań Europejskiego Banku Wodorowego jest również wsparcie międzysektorowej wymiany wiedzy na temat wodoru oraz poprawa świadomości w zakresie środków wsparcia w ramach różnych instrumentów pomocowych i finansowych Unii Europejskiej i państw członkowskich. Wykorzystując zgromadzoną wiedzę i kompetencje, Bank ma wspierać państwa członkowskie w łączeniu przygotowanych przez nie środków na wsparcie gospodarki wodorowej z finansowaniem unijnym.

Podsumowanie

Wszystkie powyższe filary Europejskiego Banku Wodorowego mają w pełni funkcjonować do końca tego roku. Zasady funkcjonowania Banku będą jeszcze w tym czasie przedmiotem dalszych prac i ewentualnych poprawek.

Należy mieć nadzieję, że opisane mechanizmy, w szczególności wsparcie dla produkcji wodoru w postaci konkurencyjnych aukcji, na stałe zagoszczą na europejskim rynku. Jak bowiem pokazuje doświadczenie aukcji na wytwarzanie energii z odnawialnych źródeł, ten ostatni mechanizm w ogromnym stopniu przyczynia się do szybkiego spadku kosztów wspieranych technologii.

Igor Hanas, adwokat, Rafał Pytko, praktyka energetyczna kancelarii Wardyński i Wspólnicy