Zielone światło dla kobiet w organach spółek giełdowych | Co do zasady

W ostatnich latach ESG to przede wszystkim „E” – aspekty dotyczące środowiska. To one najczęściej były przedmiotem regulacji prawnych. Obecnie coraz większy nacisk kładzie się na sprawy społeczne (S) i ładu korporacyjnego (G). W zakresie tych ostatnich warto zwrócić uwagę na dyrektywę w sprawie poprawy równowagi płci wśród dyrektorów spółek giełdowych¹, która weszła w życie pod koniec 2022 r. Dyrektywa ma zapewnić bardziej zrównoważoną reprezentację kobiet i mężczyzn wśród dyrektorów spółek giełdowych. 

Chociaż prawo unijne zakazuje dyskryminacji płciowej, a badania stwierdzają pozytywny wpływ równowagi pomiędzy płciami na spółki, kobiety są nadal niedostatecznie reprezentowane na najwyższych szczeblach zarządzania. Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (EIGE) w kwietniu 2022 r. w największych spółkach giełdowych kobiety stanowiły średnio 32% członków organów spółek i tylko 8% prezesów². Istnieje zatem potrzeba wprowadzenia środków wspierających rozwój zawodowy kobiet i zmierzających do osiągnięcia zrównoważonej pod kątem płci reprezentacji na najwyższych stanowiskach. Takie środki przewidziano w dyrektywie w sprawie poprawy równowagi płci wśród dyrektorów spółek giełdowych.

Zakres zastosowania dyrektywy  

Dyrektywa ma zastosowanie do spółek giełdowych, a więc spółek mających siedzibę w jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej, których akcje są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym w co najmniej jednym państwie członkowskim. Dyrektywa nie obejmuje swoim zakresem mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw.

Zatem dyrektywę stosuje się do spółek giełdowych spełniających następujące kryteria:

• co najmniej 250 pracowników

i

• co najmniej 50 mln EUR rocznego obrotu (lub równowartość w walucie krajowej, jeśli państwo siedziby nie przyjęło euro jako waluty)

lub

• co najmniej 43 mln EUR całkowitego bilansu rocznego (lub równowartość w walucie krajowej, jeśli państwo siedziby nie przyjęło euro jako waluty).

Dyrektywa ma zastosowanie tylko do spółek giełdowych (osiągających powyższe progi), jako że spółki giełdowe mają wyjątkowe znaczenie gospodarcze i ciąży na nich szczególna odpowiedzialność społeczna. Są uznawane za wzór dla pozostałych spółek, a ich publiczny charakter uzasadnia nałożenie na nie bardziej wymagających regulacji niż na inne spółki.

Cele związane z równowagą płci w organach spółek

Zgodnie z dyrektywą państwa członkowskie mają nałożyć na spółki giełdowe obowiązek osiągnięcia do 30 czerwca 2026 r. alternatywnie jednego z dwóch celów:

• osoby należące do niedostatecznie reprezentowanej płci mają zajmować co najmniej 40% stanowisk dyrektorów niewykonawczych (art. 5 ust. 1 lit. a dyrektywy),
• osoby należące do niedostatecznie reprezentowanej płci mają zajmować co najmniej 33% wszystkich stanowisk dyrektorskich, w tym zarówno dyrektorów wykonawczych, jak i niewykonawczych (art. 5 ust. 1 lit. b dyrektywy).

W realiach polskich spółek akcyjnych dyrektorem niewykonawczym będzie członek rady nadzorczej, a dyrektorem wykonawczym – członek zarządu.

Choć dyrektywa wskazuje konkretne progi liczbowe, to jednocześnie stanowi, że:

• odsetek stanowisk dyrektorów niewykonawczych zajętych przez osoby niedostatecznie reprezentowanej płci ma być najbardziej zbliżony do 40%, ale nie przekraczać 49%,
• odsetek wszystkich stanowisk dyrektorskich zajętych przez osoby niedostatecznie reprezentowanej płci ma być najbardziej zbliżony do 33%, ale nie przekraczać 49%.

Przykłady zostały podane w załączniku do dyrektywy.

(na podstawie załącznika do dyrektywy w sprawie poprawy równowagi płci wśród dyrektorów spółek giełdowych: Docelowe liczby stanowisk dyrektorskich zajmowanych przez osoby należące do niedostatecznie reprezentowanej płci)

***

Przykład:

W zarządzie spółki akcyjnej są trzy osoby, a w jej radzie nadzorczej – 5 osób. Aby osiągnąć minimalne cele liczbowe wynikające z dyrektywy, osobami należącymi do niedostatecznie reprezentowanej płci powinno być:

• albo co najmniej 2 członków rady nadzorczej (cel z art. 5 ust. 1 lit. a dyrektywy),
• albo co najmniej 3 członków łącznie w zarządzie i w radzie nadzorczej (cel z art. 5 ust. 1 lit. b dyrektywy).

***

Warto dodać, że dyrektywa ustanawia minimalne wymogi, co oznacza, że państwa członkowskie mogą wprowadzić lub utrzymać regulacje, które gwarantują jeszcze bardziej zrównoważoną reprezentację kobiet i mężczyzn w organach spółek giełdowych.

Co jednak ważne, jeśli dane państwo członkowskie nie nałoży na spółki giełdowe obowiązku osiągnięcia celu z art. 5 ust. 1 lit. b dyrektywy (czyli celu dotyczącego wszystkich dyrektorów, tj. zarówno dyrektorów niewykonawczych, jak i wykonawczych), to spółki te i tak powinny być zobowiązane do ustalenia do 30 czerwca 2026 r. indywidualnych celów z myślą o poprawie równowagi płciowej wśród dyrektorów wykonawczych.   

Sprawozdawczość, sankcje i transpozycja dyrektywy

Należy wspomnieć, że dyrektywa przewiduje również obowiązek sprawozdawczości. Państwa członkowskie mają zobowiązać spółki giełdowe do corocznego przekazywania odpowiednim organom informacji o reprezentacji płci w ich organach.

Ponadto państwa członkowskie mają ustanowić sankcje w przypadku naruszenia przez spółki giełdowe regulacji krajowych przyjętych na podstawie wybranych przepisów dyrektywy. Mowa tu o sytuacjach, w których spółki giełdowe:

• nie ustalą indywidualnych celów dotyczących dyrektorów wykonawczych, kiedy nie został na nie nałożony obowiązek osiągnięcia celu dotyczącego dyrektorów niewykonawczych i wykonawczych (tj. z art. 5 ust. 1 lit. b dyrektywy),
• nie dostosują procesu selekcji kandydatów na stanowiska dyrektorskie, kiedy nie osiągają celów z art. 5 ust. 1 lit. a i lit. b dyrektywy,
• nie będą stosować się do obowiązków sprawozdawczości na mocy dyrektywy.

Sankcje będą mogły obejmować kary pieniężne lub możliwość stwierdzenia nieważności powołania dyrektorów.

Tak jak zostało to wskazane powyżej, zgodnie z dyrektywą spółki giełdowe mają osiągnąć określone cele do 30 czerwca 2026 r., zaś państwa członkowskie mają przyjąć i opublikować przepisy niezbędne do wykonania dyrektywy do 28 grudnia 2024 r.

Podsumowanie

Dane statystyczne pokazują, że organy spółek w Unii Europejskiej cechują się brakiem równowagi płci. Od wielu lat na poziomie Unii Europejskiej nie podejmowano wystarczających działań, które miałyby na celu zmianę tej sytuacji. Chociaż Komisja Europejska już w 2012 r. przedstawiła wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie poprawy równowagi płci wśród dyrektorów spółek giełdowych, to prace nad dyrektywą na prawie 10 lat utknęły w Radzie. Panujące w naszej kulturze stereotypy określające tradycyjne role kobiet i mężczyzn wciąż są trudną do pokonania barierą. Miejmy nadzieję, że ostatecznie dyrektywa przyczyni się do poprawy równowagi płci na najwyższych szczeblach zarządzania.

Julia Dolna, radca prawny, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy