Sądownictwo w Polsce
Jak wygląda system sądownictwa w Polsce?
W Polsce istnieją dwa typy sądów: sądy państwowe i sądy polubowne.
System sądownictwa państwowego składa się z sądów powszechnych, sądów administracyjnych i Sądu Najwyższego.
Sądy powszechne podzielone są na sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne. Sądy administracyjne z kolei dzielą się na wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny. Postępowanie sądowe w Polsce jest dwuinstancyjne.
Jakiego typu sprawy rozpoznają sądy powszechne?
Jurysdykcja sądów powszechnych uregulowana jest bardzo szeroko. Sądy te rozpoznają sprawy z zakresu prawa cywilnego, handlowego, prawa pracy, postępowania rejestrowego, prawa upadłościowego itd.
Sądy powszechne podzielone są na wydziały według kryterium rozpoznawanych spraw (np. wydział cywilny, wydział gospodarczy, wydział gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, wydział ksiąg wieczystych, wydział pracy, wydział ds. upadłościowych i naprawczych).
Czym zajmują się poszczególne sądy?
W Polsce są 283 sądy rejonowe (w dużych miastach często jest ich kilka). Działają one jako sądy pierwszej instancji w sprawach dotyczących praw majątkowych, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 75 000 PLN. W postępowaniu gospodarczym – tj. w procesach toczących się pomiędzy przedsiębiorcami – granica ta była podwyższona do 100000 PLN. Odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych zostało jednak zniesione z dniem 3 maja 2012 roku.
Ponadto jest 45 sądów okręgowych. Działają one jako sądy drugiej instancji, rozpatrując apelacje od orzeczeń sądów pierwszej instancji. Ponadto rozpoznają w pierwszej instancji spory, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 75 000 PLN (100 000 PLN w dawnym postępowaniu gospodarczym), jak również sprawy, w których właściwość sądu okręgowego wynika z przepisów prawa (np. sprawy o prawa niemajątkowe, sprawy o ochronę praw autorskich i własności intelektualnej, sprawy o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji, powództwa o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwał organów osób prawnych).
Sądy apelacyjne, których jest 11, rozpoznają w drugiej instancji orzeczenia sądów okręgowych.
Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania, rozpatrując nadzwyczajne środki zaskarżenia od prawomocnych orzeczeń sądów drugiej instancji (tj. zarówno sądów okręgowych w sprawach o niższej wartości, jak i sądów apelacyjnych). Sąd Najwyższy nie może natomiast rozpoznawać zarzutów dotyczących ustaleń faktycznych (przed Sądem Najwyższym nie prowadzi się zatem postępowania dowodowego, nie przesłuchuje świadków itp.).
Co to jest sprawa gospodarcza?
Definicja sprawy gospodarczej uległa istotnej zmianie w związku z ostatnimi zmianami przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami (tj. osobami fizycznymi lub podmiotami prowadzącymi we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową) w zakresie prowadzonej przez nich działalności. Definicja sprawy gospodarczej obejmuje także pewne szczególne kategorie spraw:
- ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń odszkodowawczych przeciwko członkom zarządu spółek kapitałowych (spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych), związanych z naruszeniem przepisów prawa lub przepisów korporacyjnych;
- przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie go do stanu poprzedniego lub naprawienie szkody z tym związanej oraz zakazanie lub ograniczenie działalności zagrażającej środowisku;
- należące do właściwości sądów powszechnych na podstawie przepisów o ochronie konkurencji, prawa energetycznego, prawa telekomunikacyjnego, prawa pocztowego oraz przepisów o transporcie kolejowym;
- przeciwko przedsiębiorcom o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.
Jakie sądy rozpoznają sprawy gospodarcze?
W polskim systemie sądownictwa nie ma odrębnych sądów gospodarczych. Sprawy gospodarcze są rozpoznawane przez sądy powszechne (najczęściej w wydziałach gospodarczych, stanowiących część odpowiednich sądów).
Nie we wszystkich sądach rejonowych istnieją wydziały gospodarcze. Z reguły wydział gospodarczy występuje w jednym sądzie rejonowym w ramach właściwości sądu okręgowego (tzn. w okręgu tego sądu) i w każdym sądzie okręgowym. W sądach apelacyjnych w ogóle nie działają wydziały gospodarcze, a sprawy gospodarcze rozpoznawane są przez wydziały cywilne sądów apelacyjnych.
W sprawach prowadzonych pomiędzy przedsiębiorcami nastąpiła istotna zmiana w dniu 3 maja 2012 roku, kiedy zniesiony został odrębny tryb postępowania w sprawach gospodarczych.
Sąd rejonowy obecnie orzeka w pierwszej instancji w sprawach dotyczących praw majątkowych, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 75 000 PLN. Apelacje od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji w wydziałach gospodarczych sądów rejonowych są rozpatrywane w wydziałach gospodarczych sądów okręgowych. Jeśli jednak orzeczenie zostało wydane w pierwszej instancji przez sąd okręgowy (wartość przedmiotu sprawy przekraczała bowiem 75 000 PLN), apelację rozpoznawać będzie wydział cywilny sądu apelacyjnego.
Utrzymany został jednak dotychczasowy podział organizacyjny sądów i sprawa gospodarcza zawsze będzie rozpoznana w pierwszej instancji w wydziale gospodarczym. Jeśli pozew zostanie skierowany do wydziału cywilnego, sprawa zostanie przekazana do rozpoznania wydziałowi gospodarczemu, co może powodować także zmianę sądu, w którym sprawa będzie badana (z sądu nieposiadającego wydziału gospodarczego na odpowiedni sąd z wydziałem gospodarczym).