Koniec z uprzywilejowaniem dowodowym dla funduszy w relacji z konsumentem | Co do zasady

Trybunał Konstytucyjny  w wyroku z 11 lipca 2011 roku (sygn. P 1/10) orzekł, iż niezgodny z Konstytucją jest art. 194 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. z 2004 roku, nr 146, poz. 1546 z późn. zm.) w zakresie, w jakim nadaje moc dokumentu urzędowego wyciągom z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego w postępowaniu cywilnym. Orzeczenie jest ostateczne i ma moc powszechnie obowiązującego prawa.

Pytanie prawne zostało zadane przez Sąd Rejonowy w Toruniu w związku z rozpatrywaniem powództwa funduszu przeciwko konsumentowi (osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej). W rezultacie Trybunał wydał orzeczenie zakresowe, ograniczając swój wyrok do sytuacji, w której stroną przeciwną jest konsument. Ma to istotne znaczenie przy ocenie konsekwencji przedmiotowego orzeczenia dla funduszy sekurytyzacyjnych. W przypadku bowiem nabycia przez fundusz wierzytelności, której dłużnikiem pozostaje przedsiębiorca, art. 194 ustawy o funduszach inwestycyjnych zachowuje w pełni swoją moc.

Orzeczenie dotyczy ksiąg rachunkowych, a także wyciągów z tych ksiąg. Poza oceną Trybunału znalazła się natomiast pozostała część art. 194 obejmująca oświadczenia zawierające zobowiązania, zwolnienie z zobowiązań, zrzeczenie się praw lub pokwitowanie odbioru należności. Tym samym wskazane oświadczenia i pokwitowania nie tracą mocy prawnej dokumentów urzędowych również w stosunku do konsumentów.

W wyniku przedmiotowego orzeczenia wyciągi z ksiąg rachunkowych funduszu zostały pozbawione mocy dowodowej dokumentu urzędowego w postępowaniu cywilnym, co ma istotne znaczenia dla konsumenta kwestionującego roszczenie funduszu wywodzone z treści wyciągów ksiąg rachunkowych. Naczelną zasadą prawa cywilnego jest bowiem, iż ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (co do zasady zatem to powód musi udowodnić istnienie dochodzonej wierzytelności, okoliczności jej powstania oraz jej wysokość). Tymczasem wskutek domniemań prawnych związanych z dokumentem urzędowym to osoba zaprzeczająca prawdziwości treści tego dokumentu musi przeprowadzić dowód przeciwieństwa, czyli występuje zasada odwróconego ciężaru dowodowego.

W rezultacie fundusze sekurytyzacyjne, dochodząc swoich roszczeń na podstawie wyciągów z ksiąg rachunkowych, zwolnione były z obowiązku udowodnienia zasadności tych roszczeń na zasadach ogólnych. Wyrok Trybunału przywraca ten obowiązek funduszu w przypadku sporu z konsumentem. Nie oznacza to jednak, że wyciąg z ksiąg rachunkowych pozbawiony będzie mocy dowodowej w postępowaniu cywilnym. Zachowa on bowiem moc dokumentu prywatnego, stanowiąc zgodnie z art. 245 Kodeksu cywilnego dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie.

Konsekwencją przedmiotowego orzeczenia jest również fakt, iż księgi rachunkowe funduszu oraz wyciągi z tych ksiąg nie będą już stanowić podstawy do wystawienia nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym przeciwko konsumentowi.

Podobne orzeczenie w zakresie zakwestionowania mocy dowodowej dokumentu urzędowego ksiąg rachunkowych banków i wyciągów z tych ksiąg Trybunał wydał 15 marca br. (sygn. P 7/09) – pisaliśmy o tym na naszym portalu.