Maciej Zych | Co do zasady

W umowach z zagranicznymi kontrahentami postanowienia o jurysdykcji sądów właściwych do rozstrzygania sporów są standardem, jednak ich sporządzaniu towarzyszy czasem rutyna i brak głębszej refleksji. Może to prowadzić do poważnych problemów, jeżeli do sporu nieoczekiwanie dojdzie. W oparciu o nasze doświadczenie podpowiadamy, jak uniknąć najgorszych błędów.

Od 30 czerwca 2022 r. ani zawezwanie do próby ugodowej, ani wszczęcie mediacji nie będzie już skutkować przerwaniem biegu przedawnienia roszczeń. Będzie dochodzić jedynie do zawieszenia tego terminu na czas trwania postępowania. Czy to koniec prostych metod ucieczki przed przedawnieniem? I czy ustawodawca dobrze przemyślał konsekwencje zawieszenia terminów, które w obecnym stanie prawnym upływają najczęściej z końcem roku kalendarzowego?

Konsorcjum od wielu lat jest powszechną i – wydawałoby się – dobrze znaną formą współpracy przedsiębiorców realizujących zamówienia publiczne. Mimo to konstrukcja ta wciąż budzi wątpliwości prawne, zwłaszcza gdy rodzi się spór i trafia on do sądu. Ze względu na zwodnicze podobieństwo tej konstrukcji do spółki cywilnej niejasne bywa to, którzy członkowie konsorcjum mogą uczestniczyć w procesie sądowym. Takie właśnie zagadnienie badał Sąd Najwyższy w wyroku z 30 czerwca 2021 r., III CSKP 75/21.

Już od czterech lat obowiązują znowelizowane przepisy dotyczące odpowiedzialności solidarnej inwestora wobec podwykonawców robót budowlanych, które – pod hasłem „ułatwienia dochodzenia wierzytelności” – zaostrzyły wymogi formalne dla podwykonawców chcących dochodzić zapłaty bezpośrednio od inwestora. Niestety nie poszła za tym zmiana praktyki branżowej, gdyż do formalnego zgłoszenia podwykonawcy – z różnych przyczyn – często nie dochodzi. Czy sytuacja niezgłoszonych podwykonawców jest beznadziejna?

Przepis art. 647¹ k.c. wprowadzający gwarancyjną odpowiedzialność inwestora za długi wykonawcy wobec podwykonawców został wprowadzony do polskiego porządku prawnego w 2003 r. W kwietniu 2017 r. ustawodawca gruntownie go znowelizował ustawą „o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności”. Po dwóch latach jej obowiązywania próbujemy odpowiedzieć na pytanie, czy tytuł ustawy odpowiada rzeczywistości i czy podwykonawca rzeczywiście ma większe szanse otrzymania zapłaty za swoją pracę.

Od czasu wprowadzenia do Kodeksu cywilnego, a później również do Prawa zamówień publicznych, przepisów o solidarnej odpowiedzialności inwestora za zapłatę należną podwykonawcom robót budowlanych, generalni wykonawcy znajdują się w swoistym potrzasku – między koniecznością nadzoru i dyscyplinowania podwykonawców a presją inwestora, by ich rozliczać.

Od sierpnia 2018 r. obowiązuje kontrowersyjna specustawa mieszkaniowa, której uchwalenie budziło obawy o utratę przez samorządy realnej władzy planistycznej, ale z drugiej strony miało prowadzić do szybszego uzupełniania niedoborów krajowego zasobu mieszkań. Jak dotąd jednak ustawa nie wywołuje większych realnych skutków – pozytywnych ani negatywnych – ponieważ wnioski w jej trybie to rzadkość. Czy to tylko choroba niemowlęca nowej regulacji, czy raczej wczesne objawy martwej ustawy?

Gwarancje zapłaty są jednym z najpopularniejszych sposobów zabezpieczenia transakcji międzynarodowych. Mogą zabezpieczać zarówno zapłatę wynagrodzenia, jak i prawidłowe wykonanie określonych prac. Popularność gwarancji bierze się przede wszystkim stąd, że udzielane są przez wiarygodne i powszechnie znane instytucje finansowe (zazwyczaj banki albo towarzystwa ubezpieczeniowe), a samo funkcjonowanie gwarancji oparte jest o uniwersalne i dobrze znane przedsiębiorcom reguły. Gwarancje są nadto zasadniczo niezależne od podstawowego stosunku łączącego strony, a warunki wypłat oparte są o obiektywne kryteria, niepozwalające na dowolność ocen. Nic więc dziwnego, że sporów na tle gwarancji zapłaty często udaje się uniknąć. Jednak gdy już się zdarzą, dotyczą zazwyczaj istotnych kwot i mogą wpływać na płynność finansową przedsiębiorców.

Przepisy ustawy o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego przewidują, że reklamację nierozpatrzoną w terminie „uważa się” za rozpatrzoną zgodnie z wolą klienta. Ku dość powszechnemu zaskoczeniu w niedawnej uchwale Sąd Najwyższy stwierdził, że wcale nie oznacza to, iż opóźnienie w rozpoznaniu reklamacji zobowiązuje do jej uwzględnienia, a jedynie że spóźnienie takie pogarsza sytuację procesową podmiotu rynku finansowego – jeżeli sprawa kiedykolwiek trafi do sądu. Czy rzeczywiście o to chodziło ustawodawcy?

W państwach kultury anglosaskiej trust jest bardzo popularną formą, wykorzystywaną w rozmaitych celach: do zarządzania majątkiem, jako mechanizm dziedziczenia, do budowy struktur korporacyjnych i do celów podatkowych. Równocześnie systemy prawne państw należących do tradycji kontynentalnej, jak Polska, zwykle nie posiadają dokładnego odpowiednika tej instytucji. W języku polskim nie ma nawet słowa oznaczającego „trust”. Taki stan rzeczy od lat wywołuje różne wątpliwości, a czasem nawet nieufność sądów oraz prawników w sytuacji, gdy trzeba ocenić, jakie skutki nadać trustowi w sprawie toczącej się (lub mogącej się toczyć) w kraju nieznającym tej formy. Czy słusznie?

W toku realizacji inwestycji budowlanych bardzo często pojawia się problem prac dodatkowych lub zamiennych: wykonawcy dopatrują się ich w nawet nieznacznych odstępstwach od pierwotnych założeń i żądają z tego tytułu podwyższenia wynagrodzenia. Z kolei inwestorzy nie tylko oczekują wykonania wszystkich poleceń w ramach umówionej ceny, ale dodatkowo traktują sprzeciw jako naruszenie umowy. Sytuacja ma się analogicznie na linii wykonawca – podwykonawca. Realia inwestycji często wymuszają jednak wykonanie danych prac nawet wtedy, gdy strony odmiennie oceniają ich charakter i nie podpisują na nie osobnej umowy. Czy mimo to należy się za nie dodatkowe wynagrodzenie?

Dziś, tj. 21 września 2017 r., częściowo wchodzi w życie Kompleksowa Umowa Gospodarczo-Handlowa (Comprehensive Economic and Trade Agreement) między Unią Europejską a Kanadą – czyli CETA. Podobnie jak inne inicjatywy tego rodzaju w ostatnich latach, porozumienie to wzbudza duże kontrowersje, które zapewne odżyją przy okazji ratyfikacji konwencji w poszczególnych państwach członkowskich Unii. Nie podejmując się oceny, czy rację mają przeciwnicy czy też zwolennicy CETA, przedstawiam zwięzłą tego, czym ona jest (i czym nie jest) od strony prawnej.