Anna Olejniczak-Michalska | Co do zasady

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał 21 grudnia 2021 r. długo oczekiwany wyrok w sprawie wykładni unijnego rozporządzenia blokującego (rozporządzenie Rady (WE) nr 2271/96 z dnia 22 listopada 1996 r.) w sprawie Bank Melli Iran przeciwko Telekom Deutschland GmbH (C-124/20). Chociaż rozstrzygnięcie nie rozwiewa wszystkich wątpliwości, to niewątpliwie wskazuje kierunek interpretacji i dowodzi, że nawet nieidealne przepisy trzeba stosować.

9 września 2021 r. wchodzi w życie przekształcone rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/821 z dnia 20 maja 2021 r. ustanawiające unijny system kontroli wywozu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu produktów podwójnego zastosowania. Zastępuje ono rozporządzenie (WE) nr 428/2009, które było już kilka razy aktualizowane, aby uwzględnić nowe wyzwania technologiczne, w tym związane z bezpieczeństwem cybernetycznym i prawami człowieka. Jakie kluczowe zmiany wprowadza nowe rozporządzenie?

Zgodność z przepisami dotyczącymi kontroli eksportu stanowi rosnące wyzwanie dla podmiotów uczestniczących w międzynarodowym obrocie towarami lub świadczących transgraniczne usługi. Nie ma przy tym znaczenia wielkość przedsiębiorstwa. Międzynarodowe korporacje podlegają tym samym ograniczeniom i konsekwencjom ich naruszenia jak przedsiębiorcy prowadzący indywidualną działalność lub osoby fizyczne. Każdy uczestnik obrotu musi sam ustalić, czy planowany przez niego eksport produktów, technologii lub usług wymaga uzyskania zezwolenia lub dopełnienia innych formalności niezbędnych, by nie narazić się na straty finansowe lub odpowiedzialność karną. 

Autonomiczne pojazdy będą istotną częścią mobilności przyszłości. Już teraz samochody mogą w wielu sytuacjach odciążyć kierowcę, a sektor badań i rozwoju pojazdów autonomicznych przeżywa rozkwit. Firmy inwestują w technologię czujników i uczenia maszynowego, tworząc programy pilotażowe w celu testowania pojazdów samojezdnych na 4 i 5 poziomie automatyzacji. Eksport niektórych z tych technologii może podlegać ograniczeniom ze względu na potencjalne zastosowanie militarne.

Naturalnym rozwinięciem rozważań o prawnym statusie danych jest również pytanie o to, czy dane mogą być dziedziczone. To nie jest już problem teoretyczny. Dane mają coraz większą wartość i kluczowa staje się odpowiedź na pytanie, czy stanowią one składnik majątku osoby zmarłej, który może zostać przejęty przez spadkobierców.

7 grudnia 2020 r. Rada UE przyjęła decyzję i rozporządzenie ustanawiające globalny system sankcji za naruszenia praw człowieka. Na jego podstawie UE będzie mogła nakładać sankcje na osoby, podmioty i organy, które biorą udział lub są odpowiedzialne za poważne pogwałcenia i naruszenia praw człowieka na całym świecie – niezależnie od tego, w którym miejscu na świecie dojdzie do takich działań. Unijni przedsiębiorcy aktywni na rynku globalnym powinni jak najszybciej dostosować wewnętrzne systemy zgodności i uwzględnić kwestie praw człowieka przy projektowaniu swoich łańcuchów dostaw.

Każda sprawa wniesiona w trybie Konwencji haskiej dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę wymaga ustalenia miejsca zwykłego pobytu dziecka. Pojęcie miejsca zwykłego pobytu ma zatem kluczowe znaczenie dla funkcjonowania samej Konwencji. Pomimo to nie zostało ono zdefiniowane ani w Konwencji, ani w rozporządzeniu Bruksela II bis mającym zastosowanie w stosunkach między państwami członkowskimi UE.

Od 31 stycznia 2020 r. Wielka Brytania nie jest państwem członkowskim UE, a prawo UE przestanie mieć zastosowanie do Wielkiej Brytanii po zakończeniu okresu przejściowego w dniu 31 grudnia 2020 r. Oznacza to, że od 1 stycznia 2021 r. w stosunku do Wielkiej Brytanii przestanie obowiązywać rozporządzenie (WE) nr 428/2009 ustanawiające wspólnotowy system kontroli wywozu, transferu, pośrednictwa i tranzytu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania.

Z dniem 31 stycznia 2020 r. Wielka Brytania przestała być państwem członkowskim UE i od tego czasu nie uczestniczy w unijnych procesach podejmowania decyzji ani w pracach instytucji UE. Rozpoczął się uzgodniony w ramach umowy o wystąpieniu okres przejściowy, który potrwa do 31 grudnia 2020 r. Do tego czasu wszystkie przepisy UE (z pewnymi wyjątkami nieodnoszącymi się do prawa rodzinnego) nadal mają zastosowanie do Wielkiej Brytanii, tak jak do państw członkowskich UE. Jak jednak będą wyglądać kwestie rozwodów, alimentów i władzy rodzicielskiej od nowego roku?

Jakie prawo reguluje stosunki majątkowe małżeńskie obywatelki Polski oraz obywatela Wielkiej Brytanii, którzy pobrali się na terytorium Wielkiej Brytanii, a następnie przeprowadzili do Polski? Jakiemu prawu podlegają stosunki majątkowe polsko-francuskiego małżeństwa mieszkającego w Hiszpanii, ale posiadającego nieruchomości w Polsce i we Francji? Czy dokonany przez polsko-szwedzkie małżeństwo wybór prawa właściwego dla ich stosunków majątkowych zostanie uznany przez sąd angielski? Na te i inne pytania odpowiadają przepisy kolizyjne, których znajomość stanowi punkt wyjścia dla analizy stosunków majątkowych pomiędzy małżonkami.

Podobno przyzwyczajenie rodzi lekceważenie (ang. familiarity breeds contempt). To stare angielskie przysłowie zdaje się potwierdzać w Chinach, gdzie po otwarciu sądów po kilkunastotygodniowej kwarantannie zanotowano bezprecedensowy wzrost liczby pozwów rozwodowych. O ile na razie trudno mówić o podobnym trendzie w Europie, liczba rozwodów systematycznie rośnie, a przepisy prawa rodzinnego z trudem nadążają nad potrzebami przemieszczających się rodziców i dzieci. Niektórzy rodzice wyjeżdżają z dziećmi za granicę, celowo próbując ominąć przepisy prawa rodzinnego danej jurysdykcji. Inni po prostu wracają do kraju pochodzenia, nieświadomi konsekwencji prawnych swoich działań. Ta sytuacja, zwana uprowadzeniem rodzicielskim, stanowi globalny i narastający problem.

Obecnie w Warszawie toczy się kilka tysięcy postępowań dotyczących tzw. gruntów warszawskich, z czego ponad połowa spraw dotyczy zwrotu nieruchomości, a reszta odszkodowań za nieruchomości objęte roszczeniami. Co do zasady organy administracji publicznej obowiązane są załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki, w terminach wskazanych w Kodeksie postępowania administracyjnego. Tymczasem średnia długość postępowań reprywatyzacyjnych przekracza kilkanaście lat.