Eksport produktów podwójnego zastosowania – o czym warto pamiętać? | Co do zasady

Zgodność z przepisami dotyczącymi kontroli eksportu stanowi rosnące wyzwanie dla podmiotów uczestniczących w międzynarodowym obrocie towarami lub świadczących transgraniczne usługi. Nie ma przy tym znaczenia wielkość przedsiębiorstwa. Międzynarodowe korporacje podlegają tym samym ograniczeniom i konsekwencjom ich naruszenia jak przedsiębiorcy prowadzący indywidualną działalność lub osoby fizyczne. Każdy uczestnik obrotu musi sam ustalić, czy planowany przez niego eksport produktów, technologii lub usług wymaga uzyskania zezwolenia lub dopełnienia innych formalności niezbędnych, by nie narazić się na straty finansowe lub odpowiedzialność karną. 

Nie tylko eksport uzbrojenia jest objęty kontrolą

O ile kwestia kontroli eksportu uzbrojenia i sprzętu wojskowego wydaje się oczywista, o tyle część przedsiębiorców nie zdaje sobie sprawy, że produkowane przez nich towary o zastosowaniu głównie cywilnym mogą być wykorzystywane do celów militarnych. A to oznacza, że podlegają kontroli eksportu produktów podwójnego zastosowania (ang. dual-use goods). Wykaz towarów podwójnego zastosowania jest integralną częścią rozporządzenia Rady (WE) nr 428/2009 z 5 maja 2009 r. i obejmuje ponad 2000 opisów różnego rodzajów wyposażenia, sprzętu pomiarowego, materiałów, technologii i oprogramowania, takich jak na przykład niektóre włókna węglowe, chemikalia lub wyroby stalowe, urządzenia telekomunikacyjne, systemy nawigacji, urządzenia wykorzystujące funkcje szyfrowania itp. Lista produktów i technologii objętych kontrolą podlega regularnej aktualizacji¹.

Kontrolą eksportu objęty jest wywóz produktów poza UE, ale niektóre towary wysokiego ryzyka wymienione w załączniku IV do rozporządzenia podlegają kontroli również w przypadku transferu wewnątrzunijnego. Warto także przypomnieć, że na podstawie krajowych regulacji przywóz lub transfer wewnątrzunijny na terytorium Polski towarów wykorzystywanych w telekomunikacji lub do ochrony informacji produktów podwójnego zastosowania podlega zgłoszeniu do organu monitorującego, czyli Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Poza ograniczeniami eksportu ze względu na właściwości lub przeznaczenie towarów należy pamiętać o obowiązujących sankcjach gospodarczych w przypadku wywozu towarów do określonych państw i/lub użytkowników końcowych. Wprowadzone w zeszłym miesiącu szerokie sankcje sektorowe przeciwko Białorusi są najlepszym przykładem na to, że sankcje dotyczą nie tylko odległych od nas państw takich jak Iran czy Korea Północna.

Kontrola eksportu dotyczy nie tylko fizycznego wywozu towarów

Częstym błędem jest skupienie się jedynie na produktach (ewentualnie komponentach), które firma może wysyłać do klientów za granicą. Nie można jednak zapominać, że przedmiotem kontroli są nie tylko towary, ale także niektóre usługi związane z towarami podwójnego zastosowania, takie jak przekazywanie oprogramowania i technologii, pomoc techniczna i usługi pośrednictwa.

Przepisom dotyczącym kontroli eksportu podlega zatem np. pracownik firmy, który za pośrednictwem komunikatora na odległość prowadzi szkolenie z zakresu technologii objętej kontrolą eksportu dla współpracowników z zagranicznego biura lub partnera biznesowego spoza UE.

W przypadku niematerialnych transferów technologii (Intangible Transfers of Technology, ITT) ryzyko braku zgodności regulacyjnej podnosi fakt, że na podstawie obowiązujących przepisów nie jest zawsze jasne, czy i kiedy wywóz w rozumieniu przepisów kontroli obrotu miał miejsce. Obecne brzmienie rozporządzenia stanowi, że kontrola ma zastosowanie, gdy technologia jest przekazywana do „miejsca zastosowania” poza UE, co oznacza, że ustalenie, kiedy eksport podlega kontroli, daje pole do różnych interpretacji, w szczególności gdy np. technologia jest przechowywana i udostępniana za pośrednictwem chmury.

Eksport produktu, który nie znajduje się na liście produktów kontrolowanych, może wymagać uzyskania zezwolenia

Niektóre towary lub ich komponenty ze względu na ich właściwości techniczne nie zostały ujęte w wykazie produktów podwójnego zastosowania objętych kontrolą eksportu. Mogą one jednak w przyszłości, już po dokonanym eksporcie, zostać zmodernizowane i wykorzystane np. do produkcji broni chemicznej, biologicznej lub jądrowej. Aby temu zapobiec, zawarta w rozporządzeniu klauzula catch-all pozwala organom krajowym kontrolować każdy produkt niewymieniony w wykazie, co do którego istnieje podejrzenie, że jego wywóz jest sprzeczny z polityką nieproliferacji ze względu na różne czynniki, takie jak tożsamość importera, kraj zastosowania lub nowe potencjalne zastosowanie towarów.

Klauzula catch-all zobowiązuje eksportera do zgłaszania wszelkich transakcji, o których „wie lub ma powody wiedzieć”, że mogą być sprzeczne z przepisami dotyczącymi towarów podwójnego zastosowania. Przedsiębiorcy muszą wykazać się należytą starannością, angażując się m.in. w kontrolę podmiotów, którym odmówiono rejestracji, weryfikację użytkowników końcowych i wdrażanie procedur zgodności u swoich podwykonawców.

Klasyfikacja kodów celnych nie zawsze pokrywa się z klasyfikacją kontroli eksportu

Każdy produkt podwójnego zastosowania posiada pięciocyfrowy kod klasyfikacji kontroli eksportu (ECN), który wskazuje na jego kategorię (np. komputery), rodzaj (np. oprogramowanie), system, w ramach którego towar podlega kontroli (np. porozumienie z Wassenaar) i specyfikację.

Oprócz numeru ECN towary posiadają również kod HS, czyli ujednolicony na skalę międzynarodową system nazw i numerów służących do klasyfikacji produktów będących przedmiotem handlu. Kod HS stanowi podstawę dla systemu Nomenklatury Scalonej (CN, ang. Combined Nomenclature), który stosowany jest w taryfie celnej Unii Europejskiej.

Komisja Europejska opublikowała tabelę korelacji, która ustanawia powiązania między kodami klasyfikacji celnej (HS/CN) a kodami klasyfikacji kontroli eksportu (ECN). Przy korzystaniu z tego narzędzia należy być jednak ostrożnym, ponieważ oba systemy różni cel, treść i zakres. Jest zatem możliwe, że jeden numer ECN będzie powiązany z kilkudziesięcioma różnymi klasyfikacjami HS/CN, a jedna klasyfikacja HS/CN będzie się odnosić do kilku numerów ECN. Ponadto klasyfikacja HS/CN może nie odpowiadać automatycznie klasyfikacji ECN, ponieważ zastosowanie (i użytkownik końcowy) produktu będzie również czynnikiem decydującym o tym, czy produkt jest kontrolowany czy nie.

Amerykańskie przepisy dotyczące kontroli eksportu dotyczą nie tylko amerykańskich podmiotów

Wiele firm błędnie zakłada, że ponieważ nie są firmami z udziałem kapitału amerykańskiego lub nie eksportują towarów z USA, to nie podlegają amerykańskiej kontroli eksportu i sankcjom.

W rzeczywistości prawo amerykańskie ma na tyle szeroki zakres normowania, że reguluje nie tylko kwestie wywozu z terytorium Stanów Zjednoczonych, lecz także przepływ towarów i technologii pochodzących z USA między krajami trzecimi lub między obywatelami innych krajów.

Produkty będą podlegać amerykańskim regulacjom dotyczącym kontroli eksportu, jeśli są towarami, oprogramowaniem lub technologią, które znajdują się w USA, zostały wyprodukowane w USA (gdziekolwiek się znajdują) lub zostały wyprodukowane poza USA z zawartością pochodzenia amerykańskiego większą niż de minimis. Podobna regulacja dotyczy niektórych produktów stanowiących bezpośredni wytwór technologii pochodzącej z USA (tj. powstałych bezpośrednio przy wykorzystaniu technologii lub oprogramowania pochodzącego z USA).

Jeszcze większym źródłem ryzyka są tzw. sankcje wtórne. Sankcje pierwotne, takie jak np. zamrożenie aktywów, zabraniają obywatelom i firmom kraju stosującego sankcje wszelkich form pomocy finansowej i pośrednictwa w odniesieniu do instytucji finansowych kraju objętego sankcjami. Zakazany może być również import, eksport czy transfer określonej kategorii produktów. Sankcje wtórne wywierają natomiast presję na innych uczestników obrotu międzynarodowego, aby zaprzestali działalności z udziałem państwa objętego sankcjami poprzez groźbę zakazu prowadzenia działalności w państwie ustanawiającym sankcje pierwotne. Sankcje wtórne stosowane przez Stany Zjednoczone mogą obejmować zarówno objęcie statusem Specially Designated National (SDN – jest to swoista czarna lista podmiotów skutecznie odciętych od rynku amerykańskiego), jak i punktowe sankcje (np. brak możliwości uzyskania wizy na podróż do Stanów Zjednoczonych lub licencji na przedmioty podlegające prawu amerykańskiemu).

Wnioski

Aby zapewnić bezpieczeństwo prowadzonej działalności trzeba przede wszystkim rzetelnie ocenić ryzyko, identyfikując dostawców, odbiorców, pośredników, towary lub usługi mogące budzić obawy związane z przestrzeganiem przepisów regulujących eksport. Firmy powinny wdrożyć procedury, które zapobiegną eksportowi wbrew obowiązującym przepisom, zwracając uwagę na wszelkie sygnały ostrzegawcze świadczące o tym, że kontrahent próbuje obejść ustanowione sankcje lub środki kontroli eksportu (np. kupujący niechętnie udziela informacji na temat końcowego zastosowania lub końcowego użytkownika eksportowanego produktu). Dostawcy i inni kontrahenci powinni nie tylko udzielać informacji dotyczących kraju pochodzenia i zastosowania końcowego, ale również zobowiązać się do zapewnienia zgodności z aktualnymi regulacjami dotyczącymi kontroli eksportu i sankcji w zawieranych umowach handlowych.

Anna Olejniczak-Michalska, radca prawny, praktyka reprywatyzacji i doradztwa dla klientów indywidualnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy