Zmiany i planowane zmiany w odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych w Polsce
2 września 2022 r. polskie Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało projekt daleko idących zmian w odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, które mają wyeliminować wymóg prejudykatu w odniesieniu do wszystkich przestępstw i przestępstw skarbowych, za które będą mogły odpowiadać podmioty zbiorowe. O zmianach i planowanych zmianach piszemy w zaktualizowanej wersji naszego przewodnika o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w Polsce.
Gdy w kwietniu 2021 r. publikowaliśmy nasz przewodnik o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych w Polsce, wskazywaliśmy, że jednym z kluczowych warunków kształtujących model tej odpowiedzialności jest wymóg prejudykatu. Oznacza to, że aby wszcząć postępowanie przeciwko podmiotowi zbiorowemu i pociągnąć go do odpowiedzialności, najpierw trzeba uzyskać orzeczenie stwierdzające sprawstwo czynu zabronionego przez osobę fizyczną powiązaną z tym podmiotem zbiorowym (przede wszystkim wyrok skazujący). Ten wymóg jest ewenementem w skali europejskiej i w sposób oczywisty utrudnia pociąganie podmiotów korporacyjnych do odpowiedzialności za przestępstwa i przestępstwa skarbowe. Pisaliśmy również o planowanych zmianach, które miały odmienić ten stan rzeczy. Minęło półtora roku i obecnie możemy obserwować ich zalążek.
1 września 2022 r. weszła w życie zmiana, która zmieniła ten obraz w odniesieniu do spraw, w których podmioty zbiorowe odpowiadają za przestępstwa przeciwko środowisku – zniosła w tym zakresie wymóg prejudykatu.
Idąc za ciosem, 2 września 2022 r. polskie Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało projekt daleko idących zmian w odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, które mają wyeliminować wymóg prejudykatu w odniesieniu do wszystkich przestępstw i przestępstw skarbowych, za które będą mogły odpowiadać podmioty zbiorowe. Zmiany te nie są tak dalekosiężne jak te planowane wcześniej w 2018 i 2019 r. (omówione w pierwotnej wersji przewodnika), ale i tak, jeśli wejdą w życie, będą miały bardzo doniosłe skutki dla funkcjonowania i bezpieczeństwa prawnego spółek funkcjonujących w Polsce.
Planowane zmiany:
- uchylają wymóg prejudykatu,
- zawężają zakres podmiotów korporacyjnych, które będą podlegały odpowiedzialności karnej za przestępstwa i przestępstwa skarbowe,
- znacząco rozszerzają zakres przestępstw i przestępstw skarbowych, za które podmioty zbiorowe będą odpowiadały,
- istotnie rozszerzają podstawy odpowiedzialności tych podmiotów,
- przewidują odpowiedzialność:
- podmiotów uczestniczących w transakcjach obejmujących połączenie, podział i przekształcenie podmiotu zbiorowego za czyny popełnione przed takimi transakcjami,
- nabywców przedsiębiorstwa podmiotu zbiorowego za orzeczone wobec niego kary i inne sankcje,
- parokrotnie zwiększają wysokość kar grożących podmiotom zbiorowym,
- dotykają gwarancji procesowych podmiotów zbiorowych oraz sposoby, jakimi podmioty te będą mogły się bronić przed nałożeniem odpowiedzialności.
Zmiany te – jak również te, które już weszły w życie – szerzej opisujemy w naszym zaktualizowanym przewodniku.
Jakub Znamierowski, adwokat, Łukasz Lasek, adwokat, praktyka karna kancelarii Wardyński i Wspólnicy
