Jakub Znamierowski | Co do zasady

2 września 2022 r. polskie Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało projekt daleko idących zmian w odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, które mają wyeliminować wymóg prejudykatu w odniesieniu do wszystkich przestępstw i przestępstw skarbowych, za które będą mogły odpowiadać podmioty zbiorowe. O zmianach i planowanych zmianach piszemy w zaktualizowanej wersji naszego przewodnika o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w Polsce.

Niełatwo wytłumaczyć komuś, komu nie przedstawiono zarzutu popełnienia przestępstwa, że nie może dysponować swoimi pieniędzmi, a stan ten może trwać miesiącami. Warto jednak wiedzieć, że instytucja powodująca taki skutek z powodzeniem funkcjonuje w polskim prawie i może dotykać zarówno osoby fizyczne, jak i spółki.

W praktyce niejednokrotnie bywa, że wierzyciel stosunku cywilnoprawnego jest jednocześnie pokrzywdzony działaniem swojego dłużnika, które może być kwalifikowane jako przestępstwo. W takich przypadkach poza dochodzeniem swoich roszczeń w drodze procesu cywilnego może on też podjąć działania przeciwko dłużnikowi w procesie karnym.

Serwisy informacyjne na całym świecie codziennie donoszą o skandalach i śledztwach dotyczących podmiotów gospodarczych, praniu pieniędzy przy pomocy podstawionych spółek mających siedziby w rajach podatkowych, zatrzymaniach wysokich rangą menedżerów i wielomilionowych ugodach podpisywanych ze śledczymi przez dużych graczy rynkowych. Czy to przejaw klęski w walce z przestępczością na tle korporacyjnym, czy może raczej organy zajmujące się jej zwalczaniem coraz lepiej sobie radzą z powierzonymi im zadaniami?

Skutkiem ubocznym pandemii jest wzrost przestępczości gospodarczej występującej na jej tle. Konieczna jest więc czujność i działania prewencyjne.

Działalność organów ścigania związana z nieprawidłowościami o charakterze prawnokarnym może oznaczać dla spółki dotkliwe straty finansowe i wizerunkowe. Negatywny wpływ na jej działalność i reputację mogą przynieść już poszczególne czynności dochodzeniowo-śledcze i procesowe (w szczególności przeszukania pomieszczeń spółki, zatrzymania rzeczy i osób). Skutki mogą być jeszcze poważniejsze, jeśli w wyniku prowadzonych działań dojdzie do przedstawienia zarzutów, wystąpienia z aktem oskarżenia czy skazania wysokich rangą przedstawicieli spółki. To kolejny argument za tym, że warto mieć sprawnie działający program compliance.

W trakcie postępowania karnego przedsiębiorca musi się liczyć z ryzykiem przeszukania. Kto i na jakiej podstawie może przeszukać pomieszczenie? Kto może być przy tym obecny? W jakich godzinach może się odbyć przeszukanie? Co się dzieje ze znalezionymi przedmiotami? I czy samo przeszukanie można zaskarżyć?

Luka w przepisach naraża członków zarządu na odpowiedzialność karną za niezłożenie sprawozdania finansowego w terminie.

Nie tylko w postępowaniu karnym można się zetknąć ze środkami przymusu. W postępowaniu przed Prezesem UOKiK lub Prezesem URE trzeba się liczyć z możliwością przeszukania i zatrzymania rzeczy, a w postępowaniu przed KNF – z blokadą rachunku papierów wartościowych.

Obecnie limit dla transakcji gotówkowych to 15 tys. euro. Naruszenie tego limitu nie powoduje obecnie sankcji na gruncie prawa podatkowego. Taki stan rzeczy zmieni się już 1 stycznia.

Obecna procedura karna umożliwia w szerokim zakresie wykorzystywanie w postępowaniu karnym dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego wypełniającego znamiona przestępstwa.

Do niedawna w postępowaniu karnym brakowało środka zaskarżenia wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszego instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania. Od niedawna środek taki istnieje, ale został wprowadzony zbyt późno.