Zmiana wspólnika w spółce
Jaki dokument stanowi podstawę wpisu do rejestru przedsiębiorców zbycia co najmniej 10 proc. udziałów w spółce z o.o.? Uchwałę Sądu Najwyższego analizuje radca prawny.
Chodzi o uchwałę z 6 czerwca 2012 r. (III CZP 22/12). Wątpliwości dotyczyły kwestii nierozstrzygniętej od czasu wejścia w życie kodeksu spółek handlowych: czy do dokonania wpisu zmiany wspólnika sp. z o.o. posiadającego więcej niż 10 proc. udziałów w spółce wystarczy lista wspólników, czy też sąd rejestrowy może żądać przedłożenia umowy nabycia udziałów.
Przepisy nie dają jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. K.s.h. w ogóle nie reguluje kwestii, na jakiej podstawie wpisuje się zmianę struktury udziałowej. Jedynie w przepisach kompetencyjnych dotyczących zarządu spółki znajdziemy zapis obligujący zarząd do przedkładania sądowi rejestrowemu listy wspólników po każdej zmianie w księdze udziałów (art. 188 k.s.h.). Jest też kilka przepisów odnoszących się do rejestracji spółki i jedynego wspólnika (art. 166 § 2 i 3, art. 167 § 2 i 168 k.s.h.), jednakże również one nie dają odpowiedzi na przedstawione pytanie.
Kolejne przepisy dotyczące obowiązków zarządu związanych ze zmianą struktury udziałowej spółki zawiera ustawa o KRS. W art. 38 ust. 8 lit. c przewiduje ona obowiązek rejestracji zmiany w odniesieniu do wspólników posiadających samodzielnie lub łącznie z innymi osobami co najmniej 10 proc. udziałów w kapitale zakładowym spółki, ze wskazaniem ilości i łącznej wartości posiadanych udziałów. Jednocześnie ustawa ta przewiduje domniemanie prawdziwości danych wpisanych do KRS (art. 17 ustawy o KRS), dając tym samym sądowi rejestrowemu prawo badania nie tylko tego, czy wniosek odpowiada przepisom prawa pod względem formy i treści (art. 23 ust. 1 ustawy o KRS), ale też tego, czy dane identyfikujące osobę fizyczną lub inny podmiot są prawdziwe oraz czy pozostałe zgłoszone dane są zgodne ze stanem rzeczywistym, jeżeli sąd ma w tym względzie wątpliwości (art. 23 ust. 2 ustawy o KRS).
To właśnie ustalenie, kiedy sąd ma „uzasadnione wątpliwości”, powodowało najwięcej rozbieżności w praktyce. Część sądów dokonywała wpisów wyłącznie na podstawie podpisanej przez zarząd nowej listy wspólników, inne zaś (zwłaszcza sądy pozawarszawskie) zawsze żądały przedłożenia umów nabycia udziałów, co znacząco przedłużało procedurę rejestracyjną i wiązało się z dodatkowymi kosztami dla wnioskodawcy.
SN stwierdził, że nie można z góry określić, czy wpis może być dokonany na podstawie listy wspólników czy innego dokumentu. Ocena taka jest bowiem możliwa jedynie w odniesieniu do konkretnego przypadku. SN zauważył przy tym, że zarówno lista wspólników, jak i umowa przeniesienia udziałów są dowodem zdarzenia prawnego, który podlega swobodnej ocenie sądu (zgodnie z art. 233 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Nie ma żadnego przepisu wprowadzającego ograniczenia dowodowe w przypadku rejestracji zmiany składu osobowego wspólników, z wyjątkiem przewidzianego w art. 6944 k.p.c. obowiązku przedkładania dokumentów w oryginałach lub urzędowo poświadczonych odpisach i wyciągach.
Podejście SN w przytoczonej uchwale wydaje się najbardziej zdroworozsądkowe, a jednocześnie ma pełne oparcie w obowiązujących przepisach prawa. Z jednej strony sąd stwierdza, że jeżeli sąd rejestrowy nie powziął wątpliwości co do zmiany struktury udziałowej objętej treścią wniosku, to wpis powinien być dokonany na podstawie załączonej do wniosku listy wspólników. Jednocześnie podkreśla, że dopuszczenie możliwości dokonania wpisu na podstawie listy wspólników nie pozbawia sądu rejestrowego możliwości żądania przedłożenia dalszych dokumentów w celu zbadania zgodności danych wskazanych w liście wspólników ze stanem rzeczywistym. Żądanie przedłożenia dalszych dokumentów musi być jednak uzasadnione powziętymi wątpliwościami, a nie rodzajem dokumentu przedłożonego przez wnioskodawcę.
Orzeczenie to powinno wpłynąć na ujednolicenie praktyki w tym zakresie, w szczególności poprzez ograniczenie liczby sądów, które każdorazowo żądają przedłożenia umowy przeniesienia udziałów w przypadku rejestracji zmiany w składzie osobowym wspólników.
Mając jednak na uwadze dotychczasowe orzecznictwo sądów rejestrowych, praktyczna rada dla przedsiębiorców jest taka: skoro przeniesienia udziałów można dowodzić za pomocą dowolnego dokumentu wykazującego takie przeniesie, to w przypadku umów obszerniejszych lub umów zawierających klauzule o poufności obok listy wspólników dobrze jest przygotować wypis notarialny obejmujący oświadczenia stron w zakresie przeniesienia praw udziałowych. Zaoszczędzi to czas i pieniądze, a także umożliwi zachowanie w tajemnicy istotnych kwestii biznesowych, co leży zarówno w interesie spółki, jak i wspólnika.
Natalia Kobyłka, Zespół Prawa Korporacyjnego, Restrukturyzacji Spółek i Kontraktów Handlowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
Artykuł ukazał się 13 grudnia 2012 roku w Rzeczpospolitej