Zmiana umowy spółki osobowej | Co do zasady

Korzystne rozwiązania podatkowe sprawiają, że coraz powszechniejsze stają się spółki osobowe, zwłaszcza spółki komandytowe, zastępując wciąż najpopularniejsze w obrocie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W związku z tym bardzo często dochodzi do przekształcania dotychczasowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością w spółki komandytowe. Zwykle są to spółki komandytowe ze spółką z ograniczoną odpowiedzialnością jako jedynym komplementariuszem (tzw. sp. z o.o. & Co. sp.k.), co pozwala, poza względami podatkowymi, zachować korzyść polegającą na braku nieograniczonej odpowiedzialności osób fizycznych za zobowiązania spółki komandytowej (wspólnikiem odpowiadającym całym majątkiem i bez ograniczeń jest bowiem jedynie komplementariusz, w omawianym przypadku spółka z o.o.).

Korzystanie z konstrukcji prawnej spółki komandytowej, będącej spółką osobową, wiąże się z odmiennym reżimem prawnym niż w przypadku spółek kapitałowych, do których zalicza się spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Dotyczy to nie tylko odpowiedzialności za zobowiązania spółki, ale również wielu kwestii czysto formalnych, w tym kwestii związanych ze zmianą umowy spółki. Problem ten ma bardzo istotne znaczenie praktyczne, gdyż nieprawidłowo dokonane zmiany umowy mogą skutkować doniosłymi konsekwencjami prawnymi (w tym nieskutecznością wniesienia do spółki wkładów związanych z podwyższeniem wkładów dotychczasowych wspólników czy przystąpieniem do spółki nowych wspólników). Tymczasem obserwacja dotychczasowej praktyki w omawianym zakresie wskazuje na nierzadkie przypadki automatycznego przenoszenia pewnych wzorców wypracowanych na gruncie spółek kapitałowych do spółek osobowych, w tym między innymi dotyczących procedury zmiany umowy spółki. Mając to na uwadze, warto przedstawić pokrótce najistotniejsze różnice w tym zakresie pomiędzy spółkami osobowymi a spółkami kapitałowymi.

Zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w prawie cywilnym zmiana umowy następuje w drodze odrębnej umowy zmieniającej umowę pierwotną. Konieczne jest zatem złożenie oświadczeń woli przez wszystkie strony umowy. Zasadę tą przyjęto w odniesieniu do spółek osobowych, co wynika wprost z art. 9 Kodeksu spółek handlowych (k.s.h.).

Jeżeli dla umowy zastrzeżona jest forma szczególna, wówczas zmiana takiej umowy również wymaga zachowania formy szczególnej (art. 77 Kodeksu cywilnego). Dotyczy to między innymi spółek osobowych, w których dla umowy spółki przyjęto co do zasady formę aktu notarialnego, z wyjątkiem umowy spółki jawnej oraz od stycznia 2009 roku także spółki partnerskiej, w których obowiązuje forma pisemna pod rygorem nieważności.

Wyjątek od wskazanej wyżej ogólnej reguły ma miejsce w przypadku zmian umowy spółek kapitałowych. Zgodnie bowiem z art. 255 k.s.h. (oraz jego odpowiednikiem w spółce akcyjnej – art. 430 k.s.h.) zmiana umowy dokonywana jest uchwałą wspólników, która powinna być zamieszczona w protokole sporządzonym przez notariusza. Oznacza to, że zmieniając umowę spółki kapitałowej (dla której zawarcia wymagana jest forma aktu notarialnego), nie trzeba sporządzać odrębnej umowy zmieniającej w formie aktu notarialnego, ale wystarczy podjąć stosowną uchwałę zaprotokołowaną jedynie przez notariusza.

Procedury zmiany umowy obowiązującej w spółkach kapitałowych, jako wyjątku od ogólnych reguł rządzących dokonywaniem zmian umowy, nie można stosować rozszerzająco na innych obszarach, w tym w spółkach osobowych. W jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy nie dopuścił do zastosowania takiej wyjątkowej procedury także do spółek kapitałowych w organizacji, jednoznacznie stanowiąc, że zmiana umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji następuje w drodze umowy zawartej przez wspólników, a nie w formie uchwały, o której mowa w art. 255 k.s.h. (postanowienie z dnia 25 lutego 2009 roku, II CSK 489/08).

W związku z powyższym, co do zasady, nie można skutecznie dokonać zmiany umowy spółki osobowej poprzez podjęcie uchwały przez wspólników i zaprotokołowanie jej przez notariusza. Wynika to chociażby z tego, że uchwały podejmowane są większością głosów, a do zmiany umowy na ogólnych zasadach wymagane są zgodne oświadczenia woli wszystkich stron. Art. 9 k.s.h. dopuszcza co prawda zmianę umowy spółki osobowej bez konieczności uzyskiwania zgody wszystkich wspólników, ale tylko wówczas, gdy umowa przewiduje taką możliwość, a więc jedynie wyjątkowo.

Nie bez znaczenia jest również różnica w formie wymaganej dla zmiany umowy. Jak już wspomniano, w przypadku umów spółek osobowych, z wyjątkiem spółki jawnej oraz partnerskiej, do zmiany umowy wymagana jest forma aktu notarialnego, natomiast w spółkach kapitałowych wystarczy uchwała zaprotokołowana przez notariusza. Podstawowa różnica pomiędzy aktem notarialnym w ogólności a uchwałą zaprotokołowaną przez notariusza polega na tym, że akt podpisują wszyscy stawający, natomiast protokół notarialny podpisuje zwykle tylko przewodniczący i protokolant. Z tego powodu protokoły notarialne nie mogą być traktowane na równi z aktami notarialnymi w ogólności, na co zwrócił już kilkakrotnie uwagę Sąd Najwyższy, między innymi w postanowieniu z dnia 25 stycznia 1996 roku (I CRN 238/96) oraz w wyroku z dnia 15 kwietnia 1997 roku (I CKU 53/96). Oznacza to, że nawet w przypadku podjęcia jednomyślnej uchwały w sprawie zmiany umowy spółki przez wszystkich wspólników spółki osobowej i zaprotokołowania tej uchwały przez notariusza, zmiana taka może okazać się nieskuteczna ze wskazanych powyżej względów formalnych. Ryzyka tego można w prosty sposób uniknąć, dokonując zmiany umowy spółki osobowej w formie klasycznego aktu notarialnego, podpisanego przez wszystkich wspólników (lub przez tych wspólników, których zgoda na zmianę umowy spółki jest wymagana zgodnie z art. 9 k.s.h.).