Zbycie przedsiębiorstwa a przeniesienie praw z umów handlowych

08.09.2011 prawo spółek

Czy nabywca przedsiębiorstwa staje się stroną umów handlowych związanych z nabytym przedsiębiorstwem na takich samych zasadach jak zbywca?

W przypadku transakcji, której przedmiotem jest przeniesienie praw udziałowych w spółce kapitałowej, zmiana właściciela spółki pozostaje, co do zasady, bez wpływu na stosunki prawne, których stroną jest spółka. W następstwie dokonania transakcji nie ulega bowiem zmianie podmiot tych stosunków, którym jest sama spółka.

Odmiennie wyglądają natomiast konsekwencje transakcji, w ramach której następuje zbycie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55¹ Kodeksu cywilnego (k.c.). W takim bowiem przypadku dochodzi do zmiany przedsiębiorcy, a więc podmiotu będącego stroną wszelkich umów związanych z działalnością przedsiębiorstwa.

Warto zatem zwrócić uwagę na konsekwencje zbycia przedsiębiorstwa, stanowiącego w świetle art. 55¹ k.c. zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej, którego przykładowe elementy wskazane zostały w ustawie.

Konsekwencje te wyglądają odmiennie w przypadku wierzytelności i zobowiązań.

Wierzytelności zbywcy związane ze zbywanym przedsiębiorstwem, w tym wierzytelności wynikające z umów, np. wierzytelności w stosunku do klientów o zapłatę za dostarczony towar lub wykonaną usługę, lub wierzytelności wobec dostawców o dostarczenie towaru lub wykonanie usługi, zgodnie z art. 55¹ pkt 4 k.c. wchodzą w skład przedsiębiorstwa (por. wyrok SN z 18 sierpnia 2005 r., V CK 104/05). Tym samym na podstawie art. 55² k.c. przechodzą na nabywcę, o ile co innego nie wynika z treści czynności prawnej (np. z umowy dotyczącej zbycia przedsiębiorstwa) lub z przepisów szczególnych.

Odmiennie wygląda natomiast kwestia zobowiązań. Od czasu nowelizacji k.c. z 2003 roku zobowiązania i obciążenia nie stanowią już części składowych przedsiębiorstwa, wymienionych w art. 55¹ k.c. Jednocześnie, zgodnie z art. 55⁴ k.c., nabywca przedsiębiorstwa jest, co do zasady, odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa (chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności).

Rozwiązanie to ma na celu ochronę wierzycieli, którzy mogą dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń bezpośrednio od nabywcy przedsiębiorstwa bez uprzedniego skarżenia czynności dłużnika (zbywcy przedsiębiorstwa) dokonanej na ich szkodę.

W odniesieniu do zobowiązań z tytułu umów handlowych, np. zobowiązania do zapłaty za dostarczony towar lub zobowiązania do dostarczenia towaru lub wykonania usługi, oznacza to, że nabywca przystępuje do pierwotnego długu (zobowiązania) zbywcy wobec kontrahenta. W konsekwencji w stosunku do kontrahenta występują dwa podmioty solidarnie zobowiązane (por. np. wyrok SN z 15 czerwca 2010 r., II CSK 2/10).

Odpowiednio, w celu przejęcia zobowiązań zbywcy (wstąpienia na jego miejsce) niezbędne jest uzyskanie zgody wierzyciela na zwolnienie zbywcy z długu (por. wyrok SN z 4 kwietnia 2007 r., V CSK 3/07).

Skoro w świetle art. 55⁴ k.c. przystąpienie do długu dotyczy zobowiązań zbywcy związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa, to należy przyjąć, że chodzi tu o zobowiązania istniejące w chwili zbycia przedsiębiorstwa. W konsekwencji będą to zarówno zobowiązania wymagalne, jak i niewymagalne (np. gdy termin realizacji umowy jest odległy i jeszcze nie nadszedł).

O ile więc w umowach z kontrahentami, zawartych przez zbywcę, nie znajdują się postanowienia o zakazie cesji (pacta de non cedendo), to w konsekwencji nabycia przedsiębiorstwa nabywca nabywa wierzytelności wynikające z umów z kontrahentami. W konkretnym jednak przypadku staje się on zobowiązany (solidarnie ze zbywcą) za wykonanie tych umów.

Odrębną kwestią jest odpowiednie umowne uregulowanie kwestii rozliczeń zbywcy i nabywcy, w szczególności na wypadek ewentualnej odpowiedzialności względem kontrahenta za działania zbywcy (wobec kontrahenta odpowiadają solidarnie zbywca i nabywca, jednakże w umowie można wskazać, że między stronami, w odniesieniu do działań wykonanych przed zawarciem umowy sprzedaży przedsiębiorstwa odpowiedzialność ponosi wyłącznie zbywca).

Z uwagi na to, że umowy handlowe (ale często także inne umowy, np. umowy administracyjne) niejednokrotnie zawierają postanowienia dotyczące zakazu cesji, oraz w celu uniknięcia wątpliwości co do skuteczności wstąpienia nabywcy przedsiębiorstwa w prawa i obowiązki zbywcy z tytułu umów, warto poprzedzić transakcję nabycia przedsiębiorstwa uzyskaniem przez zbywcę pisemnych zgód kontrahentów na cesję praw z umów na nabywcę przedsiębiorstwa oraz na zwolnienie nabywcy z odpowiedzialności z tytułu umów w odniesieniu do działań dokonanych przed zbyciem przedsiębiorstwa.

Anna Dąbrowska, Maciej Szewczyk, Grupa Transakcyjna kancelarii Wardyński i Wspólnicy