Wpływ ogłoszenia upadłości likwidacyjnej na toczące się z udziałem upadłego postępowanie sądowe o wierzytelność

24.11.2011 ochrona wierzycieli | upadłości i restrukturyzacje

Upadłość likwidacyjna, gdy upadły jest powodem, skutkuje zawieszeniem procesu o wierzytelność do czasu podjęcia przez syndyka decyzji o wstąpieniu do postępowania. Gdy upadły jest pozwanym, postępowanie takie ulega umorzeniu.

Przepisy ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (p.u.i n.) i Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) wprost określają skutki procesowe, jakie ogłoszenie upadłości likwidacyjnej wywołuje względem postępowań sądowych o wierzytelność podlegającą zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym, toczących się z udziałem upadłego a wszczętych przed datą ogłoszenia upadłości. Postępowanie sądowe uznaje się za wszczęte przed datą ogłoszenia upadłości, gdy przed tą datą wniesiono do sądu pozew.

W zależności od tego, czy upadły występuje w procesie po stronie powodowej, czy po stronie pozwanej, przepisy ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze oraz Kodeksu postępowania cywilnego wiążą z ogłoszeniem upadłości likwidacyjnej inne skutki procesowe. Każda z tych sytuacji zostanie więc omówiona oddzielnie.

Upadły jako powód

Jeżeli w toku postępowania sądowego o wierzytelność, w którym upadły występuje jako powód, dochodzi do ogłoszenia jego upadłości likwidacyjnej, sąd zawiesza to postępowanie z urzędu (art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c.). Na postanowienie sądu o zawieszeniu postępowania służy zażalenie (art. 394 § 1 pkt 6 k.p.c.).

Zawieszenie wywołuje skutek od daty ogłoszenia upadłości. Jeżeli po tej dacie sąd w postępowaniu cywilnym, nie mając jeszcze wiedzy o upadłości, wydał jakieś orzeczenia, podlegają one uchyleniu przez ten sąd z urzędu. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy doszło do ogłoszenia upadłości już po zamknięciu rozprawy (art. 174 § 2 w zw. z art. 362 § 1 k.p.c.). Pomimo iż sąd zawiesza wówczas postępowanie, jeżeli ma być ono kontynuowane w wyższej instancji, wyrok, którego ogłoszenie zostało odroczone, nie będzie podlegał uchyleniu przez ten sąd.

Od chwili ogłoszenia upadłości likwidacyjnej postępowanie sądowe o wierzytelność może być dalej prowadzone jedynie przez syndyka, który został ustanowiony dla upadłego. Upadły traci bowiem prawo zarządu, korzystania i rozporządzania swoim majątkiem, w tym wierzytelnością stanowiącą przedmiot postępowania sądowego. Syndyk prowadzi wówczas postępowania sądowe we własnym imieniu, ale na rachunek upadłego (art. 144 ust. 1 i 2 p.u.i n.).

Po zawieszeniu postępowania sąd zawiadamia syndyka o trwającym postępowaniu sądowym. W zawiadomieniu sąd wyznacza syndykowi termin do wstąpienia do tego postępowania. Jeżeli syndyk nie złoży w wyznaczonym terminie sądowi oświadczenia w tym zakresie, uznaje się, iż syndyk odmówił wstąpienia do postępowania (art. 174 § 3 k.p.c.). Postępowanie jest wówczas kontynuowane z udziałem upadłego (art. 180 § 1 pkt 5 k.p.c.). Syndyk odmówi wstąpienia do postępowania sądowego wtedy, gdy w jego ocenie wierzytelność stanowiąca przedmiot postępowania nie wchodzi w skład masy upadłości (art. 65 ust. 1 p.u.i n.).

Z chwilą złożenia przez syndyka oświadczenia o wstąpieniu lub o odmowie wstąpienia do postępowania lub bezskutecznego upływu terminu wyznaczonego przez sąd dla syndyka do złożenia ww. oświadczenia sąd powinien z urzędu podjąć zawieszone postępowanie z udziałem syndyka lub, w dalszym ciągu, upadłego (art. 180 § 1 pkt 5 k.p.c.). Na postanowienie sądu o odmowie podjęcia zawieszonego postępowania służy zażalenie (art. 394 § 1 pkt 6 k.p.c.).

Upadły jako pozwany

Z kolei w sytuacji, gdy do ogłoszenia upadłości likwidacyjnej dochodzi w toku postępowania sądowego o wierzytelność, w którym upadły występuje jako pozwany, sąd umarza postępowanie sądowe z urzędu (art. 182¹ § 1 k.p.c.). Dotyczy to jednak wyłącznie przypadków, gdy przedmiotem postępowania jest wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości. Jeżeli jest to inna wierzytelność, postępowanie sądowe pozostaje w toku, a udział w nim bierze w dalszym ciągu upadły.

Na postanowienie sądu w przedmiocie umorzenia postępowania, jako na postanowienie sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, służy zażalenie (art. 394 § 1 k.p.c.). Od wydanego zaś przez sąd drugiej instancji prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania, jako postanowienia kończącego postępowanie w sprawie, może zostać wniesiona skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego, gdy jest ona w danym przypadku dopuszczalna z uwagi na wartość przedmiotu zaskarżenia (art. 398¹ w zw. z art. 398² § 2 k.p.c.). Skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 50 tysięcy złotych, a w sprawach gospodarczych – niższa niż 75 tysięcy złotych.

W przypadku, gdy po umorzeniu postępowania sądowego dojdzie w ramach postępowania upadłościowego do prawomocnej odmowy uznania wierzytelności, która stanowiła przedmiot umorzonego postępowania, powód może wytoczyć ponowne powództwo o tę wierzytelność przed sąd cywilny (art. 145 p.u.i n. w zw. z art. 182¹ § 2 k.p.c.). Jeżeli powód uczyni to w terminie trzech miesięcy od daty odmowy uznania wierzytelności, to wszelkie skutki, jakie Kodeks postępowania cywilnego wiąże z poprzednio wytoczonym powództwem (np. przerwanie biegu przedawnienia), zostaną zachowane, a postępowanie dowodowe przeprowadzone przed umorzeniem postępowania nie będzie wymagało powtórzenia (art. 182¹ § 2 k.p.c.). Jest to wyjątek od zasady, zgodnie z którą w toku postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego nie można przed sądami cywilnymi dochodzić względem masy upadłości należności, które podlegają zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym. Powództwo wytacza się w takim przypadku przeciwko syndykowi masy upadłości upadłego (art. 144 ust. 1 i 2 p.u.i n.).

Z powyższego wynika, że przepisy ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze oraz Kodeksu postępowania cywilnego uprzywilejowują wierzyciela, który przed datą ogłoszenia upadłości wytoczył przeciwko upadłemu powództwo o wierzytelność podlegającą zgłoszeniu. Zgodnie z ogólnymi zasadami wierzyciel, który tego nie uczynił, w razie odmowy uznania swej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego może bowiem jej dochodzić przed sądami cywilnymi dopiero po umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego (art. 263 zd. 2 p.u.i n.). Przy czym po prawomocnym zakończeniu postępowania upadłościowego jest to możliwe tylko wtedy, gdy upadły nie utracił bytu prawnego wskutek likwidacji.

Postępowanie sądowe o wierzytelność toczące się w innym państwie członkowskim UE

Aby ocenić, jaki wpływ wywołuje ogłoszenie upadłości likwidacyjnej na postępowanie sądowe o wierzytelność, które toczy się z udziałem upadłego przed sądami innego niż Polska państwa członkowskiego UE (z wyjątkiem Danii), należy zastosować rozporządzenie Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 roku w sprawie postępowania upadłościowego. Regulacja ta znajduje bezpośrednie zastosowanie na terytorium Polski.

Wspomniane rozporządzenie zawiera zespół norm kolizyjnych, które zastępują w zakresie ich stosowania wewnętrzne przepisy prawa prywatnego międzynarodowego. Normy te decydują o tym, jakie prawo krajowe stosuje się dla oceny skutków o charakterze transgranicznym (w ramach Unii Europejskiej, z wyłączeniem Danii), które wiążą się ze wszczęciem przez sąd państwa członkowskiego UE jednego z postępowań upadłościowych wskazanych w załączniku A do rozporządzenia. Postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego, podlegające regulacji Prawa upadłościowego i naprawczego, jest wskazane w tym załączniku (jako „Upadłość obejmująca likwidację”), a więc jest objęte zakresem zastosowania rozporządzenia.

Rozporządzenie ustanawia dwie fundamentalne zasady: zasadę automatycznego uznania (art. 16 ust. 1 rozporządzenia) i zasadę automatycznego skutku uznania (art. 17 ust. 1 rozporządzenia) orzeczenia dotyczącego wszczęcia głównego postępowania upadłościowego wydanego przez sąd jednego państwa członkowskiego UE na terytorium każdego innego państwa członkowskiego UE (z wyjątkiem Danii). Zgodnie z tymi zasadami każdy sąd państwa członkowskiego UE jest zobowiązany uznać i respektować skutki orzeczenia sądu polskiego o ogłoszeniu względem dłużnika upadłości likwidacyjnej, będącej głównym postępowaniem upadłościowym w rozumieniu rozporządzenia.

Zgodnie z rozporządzeniem dla oceny skutków postępowania upadłościowego właściwe jest zawsze prawo państwa członkowskiego UE, w którym postępowanie to zostało wszczęte, chyba że samo rozporządzenie przewiduje od tej zasady wyjątek (art. 4 ust. 1 rozporządzenia). Jeden z takich wyjątków zawiera się w art. 15 rozporządzenia. Zgodnie z tym przepisem „wpływ postępowania upadłościowego na toczące się postępowanie dotyczące przedmiotu albo prawa wchodzącego w skład masy podlega wyłącznie prawu Państwa Członkowskiego, w którym toczy się postępowanie”. Na podstawie tej regulacji przyjmuje się, iż skutki, jakie postępowanie upadłościowe odnosi względem wszczętego przed datą ogłoszenia upadłości postępowania sądowego o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym, określają przepisy prawa tego państwa członkowskiego UE, przed którego sądem toczy się to postępowanie sądowe.

Przedstawione powyżej skutki ogłoszenia upadłości likwidacyjnej na postępowanie sądowe o wierzytelność nie będą się więc rozciągały na postępowania sądowe, które w dacie ogłoszenia upadłości są w toku przed sądami innych niż Polska państw członkowskich UE. Skutki w tym zakresie określać będą każdorazowo przepisy prawa państwa członkowskiego UE, przed którego sądami toczy się postępowanie sądowe.

Karol Czepukojć, Zespół Prawa Upadłościowego i Restrukturyzacji kancelarii Wardyński i Wspólnicy