W jaki sposób zmiany przepisów podatkowych obowiązujące od 2014 roku zwiększają atrakcyjność subpartycypacji?
Nowelizacja ustawy o CIT powinna zwiększyć popularność subpartycypacji w Polsce. Dotyczyć to będzie jednak zapewne wyłącznie subpartycypacji inicjowanej przez banki, bowiem nowelizacja ta odnosi się wyłącznie do subpartycypacji z ich udziałem.
Odroczenie momentu powstania przychodu podatkowego
W przypadku subpartycypacji inicjowanej przez bank jej atrakcyjności należy upatrywać przede wszystkim w ujednoliceniu momentu rozpoznania przychodu podatkowego z tytułu subpartycypacji i kosztu jego uzyskania. Od początku bieżącego roku zniknęła nieefektywność podatkowa subpartycypacji inicjowanej przez banki polegająca na konieczności poniesienia ekonomicznego ciężaru podatku dochodowego przez bank. Wynikało to z obowiązku wcześniejszego zadeklarowania i zapłaty podatku dochodowego od przychodu przy odroczeniu i rozłożeniu w czasie kosztu podatkowego. Aktualnie banki mogą rozpoznawać przychód podatkowy z tytułu subpartycypacji nie w momencie zawarcia umowy o subpartycypację i uzyskania wynagrodzenia za przelew praw do przepływów pieniężnych, ale dopiero w dniu wymagalności lub spłaty rat kapitałowych wynikających z wierzytelności (jeżeli spłata nastąpi wcześniej). Przy czym przychód podatkowy stanowi kwota uzyskana z tytułu zbycia praw do strumieni pieniądza w części odpowiadającej udziałowi, jaki stanowi wymagalna lub zapłacona rata kapitałowa w kwocie odpowiadającej sumie rat kapitałowych wierzytelności z tytułu kapitałowej części kredytów (pożyczek) objętych umową o subpartycypację.
Korekta wyniku podatkowego w przypadku zwrotu wierzytelności
Nowelizacja ustawy o CIT, oprócz istniejącej regulacji przewidującej zaliczenie do kosztów uzyskanych przez bank kwot spłat kredytów, wprowadziła nowy przepis, umożliwiający bankom rozpoznanie jako kosztu podatkowego również środków zwróconych funduszowi inwestycyjnemu, o ile wcześniej inicjujący subpartycypację lub uprawniony z objętych subpartycypacją wierzytelności bank rozpoznał przychód podatkowy. Wprowadzenie tego uprawnienia powinno wyeliminować po stronie banku podatkowy problem klauzul dotyczących jakości portfela lub poszczególnych wierzytelności, zgodnie z którymi, jeśli druga strona (nabywca) stwierdzi, że dana wierzytelność lub jej dokumentacja nie spełnia warunków deklarowanych przez inicjatora, to może ją wycofać z portfela lub zwrotnie przenieść na inicjatora. Do końca 2013 roku zdarzenia takie, co do zasady, nie uprawniały banku – inicjatora subpartycypacji lub uprawnionego z subpartycypowanych wierzytelności do korekty wyniku podatkowego.
Koszty z tytułu rezerw i odpisów aktualizujących
Ustawodawca podatkowy od początku 2014 roku wprowadził możliwość pomniejszania przez banki wartości rezerw tworzonych na pokrycie wierzytelności i odpisów aktualizacyjnych (tworzonych w odniesieniu do wierzytelności, których nieściągalność została uprawdopodobniona) dotyczących wierzytelności objętych subpartycypacją o wartość kwoty uzyskanej z umowy subpartycypacyjnej. Jednocześnie kosztem uzyskania przychodu z tytułu rezerw (odpisów aktualizacyjnych) jest rezerwa (odpis aktualizacyjny) w takim zakresie, w jakim przychody ze zbycia kredytu lub pożyczki na podstawie umowy subpartycypacyjnej zostały rozpoznane w przychodach podatkowych. Zapewnia to neutralność podatkową zmian stanu rezerw i odpisów aktualizacyjnych odnoszących się do wierzytelności objętych subpartycypacją. Do końca 2013 roku ustawa o CIT nie zawierała takich regulacji, przy czym generalnie bank zawierający umowę o subpartycypację nie był zobowiązany do rozwiązania rezerw utworzonych na pokrycie wierzytelności objętych subpartycypacją i zaliczenia ich do przychodów podatkowych.
Przydatność subpartycypacji
Dzięki wprowadzonym zmianom w opodatkowaniu subpartycypacja może stać się alternatywą dla transakcji sekurytyzacyjnych opartych na cesji wierzytelności. Może być więc interesująca dla podmiotów, dla których wyzbycie się wierzytelności następujących w przypadku sekurytyzacji nie jest celem samym w sobie. Będą one mogły pozyskać efektywne podatkowo realne finansowanie poprzez upłynnienie aktywów z zachowaniem portfela wierzytelności, a tym samym również z zachowaniem przywileju wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego.
Subpartycypacja niweluje przy tym niektóre problemy sekurytyzacji opartej na cesji wierzytelności, przykładowo dotyczące wierzytelności zabezpieczonych hipoteką. Formalnoprawne przeniesienie wierzytelności hipotecznych w drodze sekurytyzacji wymaga bowiem przeprowadzenia czasochłonnej procedury wpisu zmiany wierzyciela hipotecznego do księgi wieczystej. W praktyce dyskusyjne było, w którym momencie należy rozpoznawać skutki podatkowe takiej transakcji: w chwili zawarcia (podpisania) umowy czy w chwili wpisu do księgi wieczystej, który w praktyce może nastąpić kilka miesięcy później. W przypadku subpartycypacji, w której nie dochodzi do przeniesienia wierzytelności, problem ten nie występuje.
Niezależnie od powyższego zawarcie umowy o subpartycypację powinno być poprzedzone szczegółową analizą. Pomimo licznych korzystnych zmian w zasadach opodatkowania banku podatkiem dochodowym z tytułu umowy o subpartycypację, nie eliminują one wszystkich wątpliwości podatkowych. Dotyczy to przykładowo zastosowania nowych regulacji do subpartycypacji, w których subpartycypantem jest zagraniczny fundusz.
Praktyka rynkowa w zakresie subpartycypacji jest bardzo ograniczona. Z uwagi na krótki okres obowiązywania nowych przepisów nie jest znane również stanowisko organów podatkowych i sądów administracyjnych odnośnie do podatkowych skutków subpartycypacji. W konsekwencji, w przypadku zawierania umowy o subpartycypację, warto byłoby zabezpieczyć konsekwencje podatkowe transakcji w drodze interpretacji indywidualnej, szczególnie że prawdopodobnie dotyczyć będą one sporych kwot. Wnikliwa analiza ewentualnej umowy o subpartycypację byłaby tym bardziej pożądana, że może ona wywoływać odmienne skutki na gruncie prawa cywilnego, podatkowego i rachunkowości, znajdując m.in. odzwierciedlenie w wyniku finansowym (w szczególności w kalkulacji podatku odroczonego).
Dla celów rachunkowych istotne może być przede wszystkim ustalenie, czy objęcie wierzytelności umową o subpartycypację powinno skutkować przeniesieniem ich do ewidencji pozabilansowej, co z kolei może wywołać określone skutki w zakresie podatku dochodowego. Nie można bowiem zapominać, że prawo cywilne, podatki i rachunkowość stanowią system naczyń połączonych, a kształt rozwiązań przyjętych na jednej z tych płaszczyzn może pociągnąć za sobą skutki w pozostałych.
Joanna Prokurat, Zespół Doradztwa Podatkowego kancelarii Wardyński i Wspólnicy
