System BLS (Bezpośredniej Likwidacji Szkód) w realiach nowej procedury gospodarczej | Co do zasady

Czy nowelizacja przepisów procedury cywilnej może wpłynąć na sytuację procesową poszkodowanych w wyniku kolizji dwóch pojazdów mechanicznych?

7 listopada 2019 r. weszła w życie kolejna część przepisów ustawy nowelizującej Kodeks postępowania cywilnego¹. Ustawodawca zdecydował się m.in. na wprowadzenie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, które cechuje wysoki rygoryzm formalny. Czy zmiany te mogą wpłynąć na sprawy odszkodowawcze powiązane ze szkodami likwidowanymi w ramach systemu BLS?

Odpowiedzialność in solidum sprawcy szkody i jego ubezpieczyciela

Co do zasady w przypadku kolizji dwóch pojazdów mechanicznych poszkodowany zwraca się do ubezpieczyciela sprawcy szkody (u którego sprawca wykupił obowiązkowe ubezpieczenie OC) z żądaniem zapłaty należnego świadczenia pieniężnego za poniesione szkody (uszkodzenie pojazdu, holowanie wraku, doznane krzywdy itp.). Może też dochodzić odszkodowania i zadośćuczynienia od sprawcy szkody bądź od obu tych podmiotów łącznie (niemniej w praktyce procesowej przyjęło się domagać wypłaty należności pieniężnych wyłącznie od ubezpieczyciela sprawcy szkody).

Dla łącznej odpowiedzialności sprawcy szkody i udzielającego mu ochrony towarzystwa ubezpieczeniowego w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęła się nazwa „odpowiedzialność in solidum” (inaczej: solidarność niewłaściwa, niezupełna, przypadkowa). Według Sądu Najwyższego w przypadku odpowiedzialności in solidum spełnienie świadczenia przez jednego z zobowiązanych zwalnia pozostałych z obowiązku świadczenia względem poszkodowanego – mimo że nie występuje między nimi solidarność bierna ze względu na brak stosownego uregulowania w ustawie lub w umowie².

Warto przy tym pamiętać, że w myśl przepisu art. 20 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych w postępowaniu sądowym o naprawienie szkody objętej tym rodzajem ubezpieczenia obowiązkowej odpowiedzialności cywilnej sąd jest zobligowany do przypozwania właściwego zakładu ubezpieczeń³, zaś ubezpieczyciel ten może przystąpić do procesu odszkodowawczego w charakterze interwenienta ubocznego. W konsekwencji aktualna jest uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 13 maja 1996 r. (III CZP 184/95), w której stwierdzono, że w procesie o naprawienie szkody powstałej w wyniku wypadku komunikacyjnego, nie występuje współuczestnictwo konieczne między zakładem ubezpieczeń a posiadaczem lub kierowcą pojazdu mechanicznego⁴.

System Bezpośredniej Likwidacji Szkód (BLS)

System BLS wprowadzono, aby zwiększyć rynkową konkurencyjność produktów ubezpieczeniowych, a jednocześnie uprościć i przyspieszyć postępowania likwidacyjne. Dzięki systemowi BLS w przypadku kolizji dwóch pojazdów mechanicznych poszkodowany może zgłosić szkodę wprost do swojego ubezpieczyciela (z którym zawarł umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych), a nie do ubezpieczyciela sprawcy zdarzenia. Dzięki temu poszkodowany może ocenić swoje towarzystwo ubezpieczeń pod kątem jakości obsługi likwidacyjnej.

System BLS nie wynika z rozwiązań ustawowych, lecz z decyzji Polskiej Izby Ubezpieczeń, a w konsekwencji z samych postanowień umownych zawartych w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Aby jeszcze bardziej zwiększyć konkurencyjność oferowanych ubezpieczeń, część towarzystw oferuje likwidację szkody w ramach BLS nawet jeśli towarzystwo ubezpieczeń sprawcy szkody nie przewiduje naprawy szkód w tym systemie.

Jednak poprzez system BLS nie można żądać naprawienia wszystkich szkód. System ten nie obejmuje m.in. szkód osobowych (związanych z wypłatą zadośćuczynień za doznane krzywdy) ani kolizji, w których brały udział więcej niż dwa pojazdy mechaniczne. Poszkodowany może natomiast żądać wypłaty odszkodowania za szkody w postaci kosztów holowania uszkodzonego pojazdu, jego parkowania na parkingu strzeżonym czy najęcia pojazdu zastępczego na okres naprawy uszkodzonego samochodu. Warunkiem jest, aby wysokość szkody nie przewyższała kwoty 30 tys. zł.

Trzeba podkreślić, że system BLS nie przerzuca na towarzystwo likwidujące szkodę odpowiedzialności cywilnoprawnej za dane zdarzenie szkodowe. Stosunek zobowiązaniowo-deliktowy pomiędzy poszkodowanym a sprawcą szkody (i jego ubezpieczycielem) pozostaje bowiem niezmienny. Stąd też w razie wszczęcia procesu odszkodowawczego wyłącznie sprawcy szkody – oraz udzielającemu mu ochrony ubezpieczeniowej towarzystwu ubezpieczeń – przysługuje bierna legitymacja procesowa, czyli zdolność do wystąpienia w procesie cywilnym po stronie pozwanej.

Zmiany podmiotowe w postępowaniu cywilnym

Gdy poszkodowany uzna, że w ramach systemu BLS wypłacono mu zbyt niskie odszkodowanie, może wytoczyć powództwo o zapłatę względem osób zobowiązanych do jej naprawienia, czyli sprawcy szkody lub towarzystwa ubezpieczeń udzielającego mu ochrony ubezpieczeniowej.

W praktyce zdarza się, że powództwo zostanie wytoczone wobec towarzystwa ubezpieczeniowego, które wypłaciło bezsporną kwotę odszkodowania w ramach systemu BLS. Ponieważ takiemu ubezpieczycielowi – w zakresie danego zdarzenia szkodowego – nie przysługuje bierna legitymacja procesowa, to strona powodowa naraża się na przegranie procesu i w konsekwencji obciążenie kosztami postępowania.

Niemniej wniesienie pozwu wobec niewłaściwej osoby można częściowo konwalidować odpowiednią inicjatywą procesową, stosując instytucję dopozwania. Jak bowiem stanowi  przepis art. 194 § 1 zd. pierwsze w zw. z art. 198 § 1 k.p.c., jeżeli okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę do wzięcia udziału w sprawie. Takie wezwanie przez sąd do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego zastępuje pozwanie. Osobom wezwanym sąd doręczy odpisy pism procesowych i załączników.

Stąd też dopozwanie towarzystwa ubezpieczeniowego sprawcy szkody modyfikuje postępowanie odszkodowawcze w taki sposób, że do procesu przystępuje podmiot, który od początku winien być pozwany (gdyż to jemu przysługiwała bierna legitymacja procesowa). Jednakże niezależnie od ww. inicjatywy strona powodowa będzie nadal zobowiązana do pokrycia kosztów procesu pierwotnie pozwanej osoby, jeśli ta złoży odpowiedni wniosek w ustawowym terminie.

Odrębne postępowanie gospodarcze

Z dniem 7 listopada 2019 r. do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzone zostało odrębne postępowanie dla spraw gospodarczych. Zgodnie z art. 458² § 1 k.p.c. pkt 1 sprawami gospodarczymi są m.in. sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.

Jeśli więc poszkodowany wypadkiem komunikacyjnym przedsiębiorca wystąpi przeciwko towarzystwu ubezpieczeniowemu, proces będzie prowadzony według zasad rządzących postępowaniem gospodarczym. W takiej sytuacji problematyczna staje się regulacja przepisu art. 458⁸ § 2 k.p.c. dotycząca spraw gospodarczych, zgodnie z którą zakazane są przekształcenia podmiotowe (albowiem wyłączone zostało stosowanie m.in. przepisów art. 194 i art. 198 k.p.c.). Zatem w przypadku pozwania podmiotu, który nie posiada biernej legitymacji procesowej, powód nie może w wyniku odpowiedniej inicjatywy procesowej dopozwać prawidłowej osoby, co naraża go na przegranie procesu i poniesienie dodatkowych kosztów. Warto również zaznaczyć, że wytoczenie powództwa wobec niezobowiązanego nie przerywa biegu terminu przedawnienia. Zatem ewentualny zarzut przedawnienia może być skutecznie podniesiony przez towarzystwo ubezpieczeniowe w przyszłym, właściwym już procesie.

Niemniej należy mieć na względzie instytucję uregulowaną w przepisie art. 458⁶ § 1 k.p.c., zgodnie z którą na wniosek strony, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, sąd rozpoznaje sprawę z pominięciem przepisów niniejszego działu. W przypadku likwidacji szkody w systemie BLS i braku pewności, czy danemu towarzystwu ubezpieczeń przysługuje bierna legitymacja procesowa, warto złożyć przewidziany tym przepisem wniosek, by w ramach zwykłej procedury uzyskać możliwość skorzystania z dobrodziejstwa instytucji dopozwania.

Podsumowanie

Specyfika systemu BLS rodzi ryzyko, że poszkodowany wytoczy powództwo odszkodowawcze wobec towarzystwa ubezpieczeniowego, które nie ponosi odpowiedzialności cywilnoprawnej za daną szkodę. Obostrzenia proceduralne przewidziane dla spraw gospodarczych nie zezwalają w takim przypadku na przekształcenia podmiotowe, co skutkuje ostatecznie przegraniem procesu.

Zanim więc wystąpimy z pozwem związanym ze szkodą motoryzacyjną, musimy sprawdzić, czy wypłata odszkodowania nie nastąpiła w ramach systemu BLS. Brak takiej analizy może narazić poszkodowanego na straty finansowe.

Mateusz Kosiorowski, praktyka reprywatyzacji i doradztwa dla klientów indywidualnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy