Prokury może udzielić przedsiębiorca będący osobą fizyczną | Co do zasady

30 kwietnia 2018 r. wchodzą w życie przepisy kończące wieloletni spór dotyczący tego, którzy przedsiębiorcy mogą udzielić prokury. Ostatecznie możliwość ustanowienia prokurenta uzyskają przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi.

Instytucja prokury jest obecna w polskim porządku prawnym już od niemal stu lat – początkowo była uregulowana dekretem Naczelnika Państwa z 7 lutego 1919 r. o rejestrze handlowym. W ostatnich latach prokura uległa jednak istotnym przeobrażeniom.

Chodzi tu przede wszystkim o praktyczne problemy wywołane uchwałą Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2015 r. (III CZP 34/14) w sprawie niedopuszczalności tzw. prokury łącznej niewłaściwej (tj. prokury udzielonej jednemu prokurentowi z zastrzeżeniem obowiązku działania tylko łącznie z członkiem organu zarządzającego) ze względu na ówczesny brak podstawy prawnej dla takiego rodzaju prokury.

W efekcie tego rozstrzygnięcia powstały liczne wątpliwości dotyczące przedsiębiorców, którzy takich prokur udzielili, w związku z czym z początkiem 2017 r. ustawodawca wprowadził do Kodeksu cywilnego zmiany wprost umożliwiające udzielanie prokury łącznej niewłaściwej.

Wspomniane zmiany dotyczyły rodzajów prokury, ale w żadnym stopniu nie odnosiły się do tego, kto w ogóle może ustanowić prokurenta. W dotychczasowym stanie prawnym kwestię tę regulował art. 109¹ § 1 k.c., wskazujący, że legitymowanym do udzielenia prokury jest przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców.

Powyższy przepis był przedmiotem licznych dyskusji w literaturze. Dotyczyły one między innymi tego, czy obejmuje on każdego przedsiębiorcę, który podlega wpisowi do rejestru (choćby jeszcze nie został do tego rejestru wpisany), oraz bardziej fundamentalnej kwestii związanej z tym, o który konkretnie rejestr ustawodawcy chodziło. Temu ostatniemu zagadnieniu przyjrzymy się za chwilę.

Czym jest prokura?

W tym miejscu warto pochylić się nad tym, jaka jest istota prokury. Pomoże to ustalić krąg podmiotów legitymowanych do ustanowienia prokurenta. Zgodnie z przywołanym już art. 109¹ § 1 k.c. prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę (pomińmy na chwilę określenie, jakiego przedsiębiorcę ustawodawca miał tu na myśli), które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Prokura jest więc dość pojemnym rozwiązaniem, pozwalającym na umocowanie danej osoby do bardzo szerokiego zakresu czynności, których dokonywanie jest związane z prowadzeniem spraw przedsiębiorstwa (z zastrzeżeniem ograniczeń przewidzianych w art. 109³ k.c., odnoszących się do zbycia przedsiębiorstwa, oddania go do czasowego korzystania, a także zbycia lub obciążenia nieruchomości – do których to czynności ustawa wymaga pełnomocnictwa szczególnego).

Prokura posiada tę przewagę nad pełnomocnictwem ogólnym, że nie ogranicza się do czynności zwykłego zarządu. Zalety prokury są także widoczne na tle pełnomocnictwa rodzajowego i pełnomocnictwa szczególnego. W zakresie tych ostatnich przedsiębiorca nie zawsze jest bowiem w stanie przewidzieć wszelkie możliwe sytuacje, w których będzie potrzebował pomocy pełnomocnika działającego w jego imieniu, i uprzednio wskazać je w pełnomocnictwie.

Jednocześnie z uwagi na to, że prokura jest instytucją uregulowaną w ustawie, dokonując danej czynności w imieniu przedsiębiorcy, prokurent nie musi wykazywać, że jego umocowanie obejmuje prawo do jej dokonania. Zakres umocowania, przywołany wyżej, wynika bowiem wprost z ustawy.

W tym stanie rzeczy prokura jest niewątpliwie praktycznym rozwiązaniem, w szczególności dla przedsiębiorców prowadzących działalność na większą skalę. Takimi podmiotami są oczywiście przede wszystkim spółki prawa handlowego (zwłaszcza spółki kapitałowe). Nierzadko jednak bywa tak, że całkiem znacznych rozmiarów działalność prowadzona jest jednoosobowo przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną.

Dotychczasowa regulacja (przed 30 kwietnia 2018 r.)

Zgodnie z art. 109¹ § 1 k.c. w dotychczasowym brzmieniu, prokury mógł udzielić przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do „rejestru przedsiębiorców”. Literalna wykładnia tego przepisu mogłaby sugerować, że chodzi tu o przedsiębiorcę wpisanego do rejestru wchodzącego w skład Krajowego Rejestru Sądowego. Tym samym uprawnionymi do udzielania prokury byliby wyłącznie przedsiębiorcy działający w formie spółek prawa handlowego, spółdzielni itp.

Zarazem jednak art. 109⁷ § 4 k.c. wskazuje, że wygaśnięcia prokury nie powoduje m.in. „śmierć przedsiębiorcy”. To zaś zdaje się sugerować, że ustawodawca dopuścił, by przedsiębiorcą uprawnionym do udzielenia prokury była także osoba fizyczna. Osoba taka nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców KRS, ale do osobnej bazy danych, jaką jest Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej.

W praktyce powyższy dylemat nie został dotąd rozstrzygnięty w literaturze. Pojawiały się głosy broniące każdego ze stanowisk, niemniej wydaje się, że pogląd o możności ustanowienia prokurenta tylko przez przedsiębiorców wpisanych do rejestru przedsiębiorców KRS był liczniej reprezentowany. Zarazem, co istotne, większość autorów zgadzała się z potrzebą wprowadzenia w przepisach stosownych zmian, które jednoznacznie przesądziłyby o prawie przedsiębiorcy wpisanego do CEIDG do udzielania prokury.

Nowe przepisy (od 30 kwietnia 2018 r.)

Uchwalona 6 marca 2018 r. ustawa – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo przedsiębiorców oraz inne ustawy dotyczące działalności gospodarczej modyfikuje art. 109¹ § 1 k.c. (na temat innych zmian wprowadzanych w ramach tzw. Konstytucji Biznesu piszemy tutaj). Przepis w nowym brzmieniu wyraźnie wskazuje, że prokura może zostać udzielona przez przedsiębiorcę „podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego”.

Warto przy tym zwrócić uwagę, że katalog rodzajów prokury, jakiej będzie mógł udzielić przedsiębiorca będący osobą fizyczną, będzie uboższy od tego, który przysługuje podmiotom wpisanym do KRS. Przedsiębiorca taki będzie mógł bowiem udzielić jedynie prokury samoistnej (udzielanej tylko jednej osobie z prawem samodzielnego działania), łącznej (udzielanej dwóm lub większej liczbie osób z prawem działania łącznego) oraz – jak się wydaje – oddziałowej (której zakres odnosi się do spraw związanych z oddziałem przedsiębiorstwa). Nie będzie mógł natomiast udzielić żadnej z form prokury łącznej niewłaściwej (te bowiem zgodnie z art. 109⁴ § 1¹ obejmują umocowanie do działania tylko albo również łącznie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej – a więc nie mają zastosowania do osoby fizycznej prowadzącej samodzielnie działalność gospodarczą).

Wnioski

Choć nie sposób przewidzieć, z jakim zainteresowaniem przedsiębiorców spotkają się nowe regulacje, to jednak należy powitać je z dużą nadzieją i ocenić pozytywnie. Wpisują się one zresztą w od dawna postulowany kierunek zmian. Jednocześnie mają wszelki potencjał do tego, by stać się użytecznym narzędziem, w szczególności w rękach tych przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność na dużą skalę, nie decydując się przy tym na jej zinstytucjonalizowanie. Niewątpliwie są to również zmiany korzystne z perspektywy kontrahentów takich przedsiębiorców, którzy będą mieli większą pewność co do zakresu umocowania osób wpisanych do CEIDG jako prokurenci i działających w tym charakterze.

Maciej Szewczyk, radca prawny, Julia Dolna, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy