Pozostałości z procesów produkcji – procedura uznania za produkt uboczny | Co do zasady

Pozostałości produkcyjne to przedmioty lub substancje, które nie powstały celowo w procesie produkcyjnym i mogą stanowić odpady albo mogą zostać uznane za produkt uboczny. Ocena taka wymaga uwzględnienia specyfiki konkretnej działalności produkcyjnej i stosowanych w jej ramach sposobów postępowania z pozostałościami produkcyjnymi.

W pierwszej kolejności dany przedmiot lub substancja powinny zostać uznane za odpad (kryteria uznania za odpad omawialiśmy w odrębnym artykule), chyba że zostanie wykazane, że zostały spełnione warunki umożliwiające uznanie ich za produkt uboczny (o czym szerzej pisaliśmy tutaj).

Procedura uznawania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny

Zgodnie z ustawą o odpadach wytwórca przedmiotu lub substancji, które spełniają kryteria uznania za produkt uboczny, jest obowiązany do przedłożenia marszałkowi województwa właściwemu ze względu na miejsce ich wytwarzania zgłoszenia uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny.

Zgłoszenie, poza danymi wskazanymi w ustawie, pozwalającymi zidentyfikować zgłaszającego (imię, nazwisko, nazwa, adres, siedziba, NIP, REGON itp.), powinno zawierać:

• określenie miejsca wytwarzania przedmiotu lub substancji przewidzianych do uznania za produkt uboczny,
• wskazanie przedmiotu lub substancji przewidzianych do uznania za produkt uboczny oraz ich masy,
• opis procesu produkcyjnego, w którym powstaje przedmiot lub substancja, i procesu, w którym zostaną one wykorzystane.

Do zgłoszenia uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny powinny zostać dołączone także dowody potwierdzające spełnienie warunków uznania ich za produkt uboczny (o których szerzej tutaj). Zgodnie z ustawą dowodami takimi mogą być w szczególności umowy potwierdzające wykorzystanie przedmiotu lub substancji do określonych celów lub potwierdzające właściwości przedmiotu lub substancji, bądź wyniki badań wykonanych przez odpowiednie laboratoria.

Uznanie przedmiotu lub substancji za produkt uboczny następuje, jeżeli marszałek województwa w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zgłoszenia uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny nie wyrazi sprzeciwu, w drodze decyzji.

Skutki takiej klasyfikacji

Obecnie przepisy nie odpowiadają wprost na pytanie, czy uznanie przez marszałka przedmiotu lub substancji za produkt uboczny (tj. brak sprzeciwu marszałka) ma charakter jedynie potwierdzający, że dana substancja lub przedmiot nie są odpadem (charakter deklaratoryjny uznania), czy też ma charakter tworzący (charakter konstytutywny uznania).

W pierwszym przypadku substancja lub przedmiot byłyby produktem ubocznym, a nie odpadem, już w chwili spełnienia kryteriów uznania, a procedura uznania jedynie by to potwierdzała. W drugim przypadku należałoby przyjąć, że dany przedmiot lub substancja nie stają się produktem ubocznym z chwilą spełnienia przesłanek zakwalifikowania jako produkt uboczny, ale dopiero z chwilą upływu terminu na wyrażenie sprzeciwu (tzw. milcząca zgoda)

Ani orzecznictwo, ani literatura nie rozstrzygają tego zagadnienia. Należy raczej opowiedzieć się za pierwszym rozwiązaniem, to jest że uznanie danego przedmiotu lub substancji za produkt uboczny ma charakter deklaratoryjny. Do wniosków takich prowadzić może zastosowanie odpowiednich reguł wykładni, a poniżej wskazanych zostało jedynie kilka przykładowych argumentów na poparcie tego twierdzenia.

Otóż przepisy o produktach ubocznych nie posługują się pojęciem odpadu. Zgodnie z ustawą o odpadach przedmiot lub substancja, powstające w wyniku procesu produkcyjnego, którego podstawowym celem nie jest ich produkcja, mogą być uznane za produkt uboczny, niebędący odpadem. Zgłoszenia dokonuje wytwórca przedmiotu lub substancji (a nie wytwórca odpadu). Oczywiście zgłoszenia może dokonać podmiot, który klasyfikował wcześniej dany przedmiot lub substancję jako odpad, jeżeli spełnione są kryteria uznania ich za produkt uboczny.

Ponadto procedura uznania za produkt uboczny następuje po uzyskaniu tzw. milczącej zgody. Nie jest konieczne uzyskanie decyzji administracyjnej. Skutek konstytutywny wywołują co do zasady czynności organów administracji. Brak sprzeciwu ma co do zasady charakter deklaratoryjny.

Należy też przyjąć, że pozostałości produkcyjne są albo odpadem, albo produktem ubocznym i jest to podział dychotomiczny. Jeżeli więc coś jest już produktem ubocznym, bo spełnia ustawowe przesłanki uznania, to nie jest odpadem, a organ to jedynie potwierdza. Dopiero gdy uznaje, że przesłanki nie są spełnione, wyraża sprzeciw.

Niestety brak jest obecnie dostępnych orzeczeń sądów administracyjnych, które potwierdzają powyższe stanowisko lub je kwestionują, a praktyka urzędów w powyższym zakresie jest niejednorodna i urzędy niejednokrotnie opowiadają się za drugim rozwiązaniem, tj. za wykładnią, że uznanie ma charakter konstytutywny, z czym trudno się zgodzić. Dla zgłaszającego taka wykładnia może oznaczać natomiast nieuzasadnione przepisami ryzyko nałożenia przez organy kar i opłat podwyższonych w stosunku do okresu sprzed uznania – przykładowo w sytuacji, gdyby dany przedmiot lub substancja nie były ujęte w posiadanych przez zgłaszającego pozwoleniach.

Uwagi końcowe

Jeżeli dany podmiot prowadzący działalność produkcyjną wytwarza w jej ramach pozostałości produkcyjne, które klasyfikuje jako produkty uboczne, powinien (o ile jeszcze tego nie zrobił) niezwłocznie wystąpić o ich uznanie za produkty uboczne w trybie przewidzianym w ustawie o odpadach. Należy przyjąć, że uznanie (tzw. milcząca zgoda) ma skutek deklaratoryjny. Odpad nie jest produktem ubocznym w rozumieniu ustawy o odpadach i tak samo produkt uboczny nie jest odpadem. Dopiero jeżeli produkt uboczny przestał spełniać warunki uznania za produkt uboczny, będzie on odpadem.

Bartosz Kuraś, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy