Oświadczenie o objęciu udziałów w spółce z o.o. lub podwyższenia ich wartości – nie takie proste, jak się wydaje | Co do zasady

W przypadku podwyższenia kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wspólnik obejmujący nowe udziały lub podwyższoną wartość już istniejących udziałów musi złożyć oświadczenie o objęciu takich nowych udziałów lub o objęciu wyższej wartości nominalnej udziałów już istniejących. Dotyczy to zarówno dotychczasowego wspólnika spółki, jak i wspólnika nowego, który dopiero do tej spółki przystępuje. Z obowiązkiem tym wiążą się jednak pewne wątpliwości.

Sporządzenie oświadczenia o objęciu nowych udziałów lub o objęciu podwyższenia wartości już istniejących udziałów jest niezbędne do zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego w Krajowym Rejestrze Sądowym. Szczególnie istotne jest zachowanie właściwej formy takiego oświadczenia, stosownie do art. 258 § 2 oraz 259 k.s.h., tj. formy aktu notarialnego. Niezachowanie powyższej formy powoduje nieważność oświadczenia i tym samym skutkuje niemożliwością podwyższenia kapitału zakładowego spółki.

Kodeks spółek handlowych przewiduje jednak wyjątki zarówno co do formy oświadczenia (w niektórych przypadkach wystarczy forma pisemna zamiast aktu notarialnego), jak i co do samego obowiązku sporządzenia oświadczenia (gdy przepisy wprost lub w sposób dorozumiany nie wymagają oświadczenia o objęciu). W artykule omawiamy niektóre z tych wyjątków.

Forma oświadczenia przy podwyższeniu kapitału bez zmiany umowy spółki

Przepis art. 257 § 3 k.s.h. stanowi wprost, że jeżeli podwyższenie kapitału zakładowego następuje na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki  (przewidujących możliwość podwyższenia kapitału zakładowego do określonej kwoty i w określonym terminie bez konieczności zmiany umowy spółki), oświadczenia dotychczasowych wspólników o objęciu nowych udziałów wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności. Przepis ten łagodzi więc wymóg zachowania formy aktu notarialnego oświadczenia na rzecz formy pisemnej w sytuacji, gdy dotychczasowy wspólnik obejmuje nowe udziały. Wątpliwości co do formy oświadczenia pojawiają się jednak, gdy wspólnik obejmuje podwyższenie wartości już istniejących udziałów.

Z literalnego brzmienia art. 257 § 3 i art. 258 § 2 k.s.h. wynika, że dotychczasowi wspólnicy są zobowiązani zachować formę aktu notarialnego oświadczenia, jeśli obejmują podwyższenie wartości udziałów. W doktrynie podnosi się jednak, że nie ma funkcjonalnego uzasadnienia, by różnicować wymogi co do formy w obu przypadkach, tj. formy pisemnej w przypadku obejmowania nowych udziałów oraz formy aktu notarialnego w razie podwyższenia wartości udziałów¹.

Należy też zwrócić uwagę na zawarte w art. 257 § 3 k.s.h. odesłanie do art. 260 § 2 k.s.h., zgodnie z którym nowe udziały przysługują wspólnikom w stosunku do ich dotychczasowych udziałów i nie wymagają objęcia. Część doktryny interpretuje powyższe odesłanie w ten sposób, że w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki – poprzez podwyższenie wartości już istniejących udziałów w stosunku do dotychczasowych udziałów wspólników – oświadczenie o jego objęciu nie będzie wymagane². Powyższy pogląd o braku konieczności złożenia oświadczenia nie jest poglądem dominującym i sam jego autor zwraca uwagę, że istnieją liczne odmienne zdania w doktrynie. Zdaniem autora – z praktycznego i pragmatycznego punktu widzenia – zalecane jest w takiej sytuacji złożenie oświadczenia w formie pisemnej³.

W literaturze pojawiają się także głosy, że – wobec braku odmiennego uregulowania ustawowego – w przypadku objęcia podwyższenia wartości istniejących już udziałów na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki należy złożyć oświadczenie w formie aktu notarialnego zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 258 § 2 k.s.h⁴.

Podsumowując, ze względu na rozbieżności w doktrynie i aby uniknąć wątpliwości ze strony sądu przy rejestracji podwyższenia kapitału zakładowego, które nastąpiło na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki i miało formę podwyższenia wartości już istniejących udziałów, oświadczenie należy złożyć w formie aktu notarialnego.

Należy również zwrócić uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego, który w uchwale siedmiu sędziów z 17 stycznia 2013 r. (III CZP 57/12) potwierdził, że podwyższenie kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może nastąpić przez podwyższenie wartości nominalnej udziałów istniejących lub ustanowienie nowych, z tym że nowe udziały w podwyższonym kapitale mogą być objęte jedynie przez wspólników w stosunku do ich dotychczasowych udziałów. Sąd Najwyższy wskazał, że wymóg formy pisemnej przy oświadczeniach dotychczasowych wspólników obejmujących nowe udziały jest szczególnym rozwiązaniem przewidzianym tylko dla powyższego sposobu podwyższenia kapitału zakładowego. Zdaniem sądu nieuzasadnione i zbyt daleko idące jest twierdzenie, że brak szczególnych postanowień dotyczących podwyższenia wartości nominalnej istniejących udziałów w ramach podwyższenia kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki wyłącza możliwość skorzystania z podwyższenia kapitału zakładowego w tym trybie. Wobec powyższych rozważań sądu należy uznać, że w takiej sytuacji oświadczenie o objęciu podwyższonej wartości udziału należy złożyć w formie aktu notarialnego zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 258 § 2 k.s.h.

Łączenie spółek przez przejęcie powiązane z podwyższeniem kapitału zakładowego – czy oświadczenie jest konieczne?

Jednym ze sposobów połączenia spółek kapitałowych, zwłaszcza spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, jest przeniesienie całego majątku spółki przejmowanej na inną spółkę przejmującą w zamian za udziały, które spółka przejmująca przyznaje wspólnikom spółki przejmowanej (łączenie przez przejęcie). W celu przyznania wspólnikom spółki przejmowanej udziałów w spółce przejmującej zazwyczaj połączenie jest powiązane z podwyższeniem kapitału zakładowego spółki przejmującej. 

Przepisy Kodeksu spółek handlowych nie precyzują jednak, czy w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej na potrzeby planowanego połączenia wspólnicy spółki przejmowanej powinni złożyć oświadczenie o objęciu nowych udziałów lub o objęciu podwyższenia wartości już istniejących udziałów w kapitale zakładowym spółki przejmującej. Art. 497 § 1 k.s.h. stanowi jedynie, że do łączenia spółek stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące powstania spółki przejmującej.

W doktrynie większość komentatorów przyjmuje, że w takiej sytuacji wspólnicy spółki przejmowanej nie muszą składać oświadczenia, gdyż norma z art. 497 § 1 k.s.h. nie daje podstaw do zastosowania przepisów o podwyższeniu kapitału zakładowego. Wskazuje się również, że rolę złożenia takiego oświadczenia pełni przy połączeniu udział wspólnika w głosowaniu nad uchwałą łączeniową, a zatem przepisy o połączeniu stanowią leges speciales wobec ogólnych przepisów o podwyższeniu kapitału zakładowego⁵.

Pomimo powyższego większościowego stanowiska doktryna podkreśla, że w niektórych sądach rejestrowych pojawiła się praktyka żądania oświadczenia od wspólników spółki przejmowanej na podstawie art. 259 k.s.h., a więc oświadczenia nowych wspólników o przystąpieniu do spółki przejmującej oraz objęciu udziałów o oznaczonej wartości nominalnej, złożonego w formie aktu notarialnego.

Dlatego najbezpieczniejszym dla spółki rozwiązaniem przy rejestracji połączenia przez przejęcie będzie złożenie przez wspólników spółki przejmowanej oświadczenia o objęciu nowych udziałów lub o objęciu podwyższenia wartości już istniejących udziałów w kapitale zakładowym spółki przejmującej w formie aktu notarialnego. Niemniej jednak, jeżeli spółka chciałaby uniknąć kosztów notarialnych związanych z przygotowaniem oświadczenia i akceptuje ryzyko związane z ewentualnym wezwaniem przez sąd do uzupełnienia braków na etapie rejestracji połączenia poprzez złożenie stosownego oświadczenia, to takie oświadczenie nie musi być sporządzone. Z praktyki autorów wynika, że brak oświadczenia nie stanowił przeszkody w rejestracji połączeń spółek.

Od formy oświadczenia zależy forma pełnomocnictwa

Jeśli klient chce, by przy czynnościach związanych z podwyższeniem kapitału zakładowego reprezentował go pełnomocnik, forma składania oświadczenia przekłada się na formę pełnomocnictwa.

Jeśli kapitał zakładowy spółki jest podwyższany na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki poprzez podwyższenie wartości już istniejących udziałów, oświadczenie, ze względu na rozbieżności w doktrynie, powinno być przygotowane w formie aktu notarialnego i tym samym pełnomocnictwo również winno mieć ten sam charakter.

Także w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego spółki w wyniku połączenia się spółek przez przejęcie pełnomocnictwo powinno mieć formę aktu notarialnego, gdyż niektóre sądy rejestrowe mogą zażądać oświadczenia w formie aktu notarialnego.

Nawet jeżeli klient postanowi przy rejestracji połączenia nie składać oświadczenia (akceptując ryzyko, że sąd go wezwie do uzupełnienia braku), rekomendujemy podpisanie pełnomocnictwa w formie aktu notarialnego, gdyż wówczas pełnomocnik będzie mógł sprawnie uzupełnić ten brak na podstawie pełnomocnictwa i złożyć w sądzie oświadczenie w formie aktu notarialnego.

Wiktor Zborowski, Jolanta Prystupa, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy