Kontrola inwestycji zagranicznych – nadchodzą zmiany
W połowie maja na stronach Rządowego Centrum Legislacji został opublikowany projekt nowelizacji ustawy o kontroli niektórych inwestycji. Wnioskodawcą jest Minister Rozwoju i Technologii. Projekt ustawy zmieniającej nie jest obszerny (zawiera jedynie cztery artykuły), ale wprowadza istotne zmiany na przyszłość. Projekt jest obecnie na etapie prac w Stałym Komitecie Rady Ministrów i po zaaprobowaniu przez rząd powinien trafić pod obrady parlamentu przed wakacjami. Jeżeli zostanie uchwalony (a wszystko na to wskazuje), to Prezes UOKiK nie będzie już organem odpowiedzialnym za kontrolę inwestycji zagranicznych w Polsce, a krajowe przedsiębiorstwa działające w sektorach strategicznych dla bezpieczeństwa, porządku i zdrowia publicznego będą podlegały bezterminowej ochronie przed przejęciami przez podmioty spoza państw OECD.
Stan obecny regulacji – dwie kategorie podmiotów chronionych i dwa odrębne tryby nadzoru administracyjnego
Ustawa o kontroli niektórych inwestycji weszła w życie w 2015 r. Przepisy zostały istotnie znowelizowane w 2020 r., aby chronić krajowe spółki przed przejęciami przez podmioty spoza Unii Europejskiej (UE), Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) lub Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Znacząco rozszerzyły też zakres stosowania regulacji. Wprowadzono kompleksowe ramy kontroli działań podmiotów zagranicznych, które mogłyby zdaniem ustawodawcy zagrozić bezpieczeństwu, porządkowi i zdrowiu publicznemu w związku z pogarszającą się sytuacją gospodarczą wywołaną epidemią Covid-19.
Nowelizacja została wprowadzona na czas określony. Początkowo miała obowiązywać dwa lata, jednak w 2022 r. zdecydowano o kolejnym przedłużeniu jej stosowania o dalsze trzy lata z uwagi na „sytuację międzynarodową zakłócającą rynek lub konkurencję” (szerzej o przepisach obowiązujących w Polsce oraz w innych krajach europejskich pisaliśmy w artykule Kontrola inwestycji zagranicznych – test inwestora zagranicznego oraz podmiotu chronionego w UE i Wielkiej Brytanii). Obecne przepisy obowiązują do 24 lipca 2025 r.
W istocie ustawa o kontroli niektórych inwestycji obejmuje ochroną dwie kategorie podmiotów o istotnym znaczeniu dla szeroko pojętego bezpieczeństwa państwa oraz wprowadza dwa odrębne mechanizmy kontroli inwestycji zagranicznych przypisane podmiotom chronionym. Pierwszą (pierwotną – wprowadzoną w 2015 r.) kategorię tworzą, wedle kryteriów zawartych w ustawie, podmioty o znaczeniu strategicznym dla państwa. Podmioty te są enumeratywnie wymienione w wykazie podmiotów podlegających ochronie, który jest publikowany w formie rozporządzenia Rady Ministrów i corocznie aktualizowany. Obecnie obowiązujące rozporządzenie (czyli rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2024 r. w sprawie wykazu podmiotów podlegających ochronie oraz właściwych dla nich organów kontroli) obejmuje 23 podmioty chronione, w tym spółki takie jak Grupa Azoty S.A., KGHM Polska Miedź S.A., Orange S.A., ORLEN S.A., T-Mobile Polska S.A., Rafineria Gdańska Sp. z o.o., ale także spółki mediowe jak TVN S.A. czy Cyfrowy Polsat S.A.
Transakcje dotyczące nabycia dominacji lub znaczącego uczestnictwa przez wszystkich inwestorów zagranicznych w podlegających ochronie strategicznych spółkach polskich podlegają kontroli sprawowanej przez właściwych ministrów (obecnie Ministra Aktywów Państwowych oraz Ministra Obrony Narodowej).
Drugą kategorię podmiotów chronionych (wprowadzoną w 2020 r.) tworzą wszystkie spółki utworzone w Polsce, które spełniają dwa kryteria:
- ich przychód ze sprzedaży produktów i usług na terytorium Polski, w którymkolwiek z ostatnich dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie, przekroczył równowartość 10 mln euro,
- spełniają dodatkowo jedną z poniższych przesłanek:
- posiadają status spółki publicznej,
- posiadają mienie, które zostało ujawnione w jednolitym wykazie obiektów, instalacji, urządzeń i usług wchodzących w skład infrastruktury krytycznej (o którym mowa w ustawie z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym),
- prowadzą działalność gospodarczą w zakresie, który został określony przez przepisy ustawy bardzo szeroko i obejmuje m.in.: działalność związaną z wytwarzaniem i przesyłaniem energii elektrycznej, gazu, paliw, działalność telekomunikacyjną, związaną z przetwórstwem żywności, produkcją leków, chemikaliów i nawozów, z wytwarzaniem i sprzedażą materiałów wybuchowych, broni i amunicji oraz wyrobami technologii o przeznaczeniu militarnym,
- tworzą oprogramowanie wykorzystywane w usługach podstawowych dla społeczeństwa, takich jak: energia, paliwa, zaopatrzenie w wodę, zaopatrzenie w gotówkę, płatności kartami, działalność szpitali, sprzedaż leków na receptę, transport oraz zaopatrzenie w żywność.
Spółki krajowe z tej kategorii podlegają ochronie w przypadku planowanych przejęć przez podmioty (zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne) spoza UE, EOG lub OECD. Jak widać zbiór podmiotów chronionych jest znacznie szerszy niż w przypadku 23 spółek strategicznych. W zakresie transakcji dotyczących tej kategorii podmiotów podlegających ochronie uprawnienia kontrolne, istotne z punktu widzenia porządku, bezpieczeństwa lub zdrowia publicznego, posiada, nadzoruje i wykonuje Prezes UOKiK (pisaliśmy na ten temat w artykule Kontrola niektórych inwestycji zagranicznych – aktualne wyjaśnienia proceduralne Prezesa UOKiK).
Planowane zmiany
Ministerialny projekt nowelizacji zakłada wprowadzenie dwóch bardzo istotnych zmian w stosunku do obowiązujących przepisów. Po pierwsze, wprowadza ciągłą i bezterminową kontrolę inwestycji zagranicznych napływających spoza UE, EOG lub OECD w krajowe spółki chronione. Ochrona tymczasowa ma więc zostać zastąpiona ochroną permanentną.
Po drugie, organem właściwym w sprawach kontroli inwestycji zagranicznych spoza UE, EOG lub OECD będzie, zamiast obecnego Prezesa UOKiK, minister właściwy do spraw gospodarki, tj. Minister Rozwoju i Technologii.
Prezes UOKiK straci więc kompetencje w zakresie kontroli inwestycji zagranicznych. Ma za to zyskać nowe kompetencje w zakresie rynku cyfrowego, m.in. uprawnienia do przeprowadzania dochodzeń w sprawie tzw. strażników dostępu, tj. globalnych firm technologicznych, które kontrolują dostęp do różnych usług (np. wyszukiwarek, sklepów internetowych czy mediów społecznościowych) i mają duży wpływ na sposób, w jaki funkcjonują mniejsze przedsiębiorstwa na rynku (por. proces legislacyjny dotyczący projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zapewnienia stosowania przepisów prawa Unii Europejskiej poprawiających funkcjonowanie rynku wewnętrznego).
Planowana nowelizacja zawiera również przepisy intertemporalne. Zgodnie z projektem sprawy wszczęte przez Prezesa UOKiK i niezakończone przed dniem wejścia w życie nowych przepisów zostaną przejęte przez Ministra Rozwoju i Technologii.
Nowe przepisy powinny wejść w życie do 24 lipca 2025 r., żeby zapewnić ciągłość obowiązywania omawianej regulacji.
Andrzej Madała, praktyka ochrony konkurencji i konsumentów kancelarii Wardyński i Wspólnicy
