Nowe podejście do odpadów komunalnych | Co do zasady

W ostatnich tygodniach do Sejmu trafił rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach – akt prawny, który w zasadniczy sposób ma przebudować funkcjonowanie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce. Wywołujący liczne kontrowersje i protesty projekt ma zapewnić osiągnięcie celów wyznaczonych w przepisach prawa unijnego, w szczególności w zakresie redukcji ilości odpadów unieszkodliwianych przez składowanie.

Wyznaczone w przepisach unijnych pierwsze terminy redukcji ilości odpadów biodegradowalnych przeznaczonych do składowania mijają w 2010 r. Polsce nie udaje się zrealizować celów, które zakreśliła Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów. W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach do obowiązkowych zadań własnych gmin w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi zaliczono zapewnianie warunków ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania. Do dnia 31 grudnia 2010 r. masa tych odpadów miała spaść do 75 proc. wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Do dnia 31 grudnia 2013 r. współczynnik ten powinien wynosić 50 proc., a do końca 2020 roku osiągnąć redukcję do 35 proc.

Wyznaczonych celów nie udaje się osiągnąć, gdyż instrumenty przewidziane w ustawie o odpadach, mimo iż stosunkowo rozbudowane, nie mogą efektywnie i skutecznie prowadzić do realizacji celów ekologicznych. Określona w ustawie hierarchia postępowania z odpadami nakazująca w pierwszej kolejności podejmowanie działań zmierzających do zapobiegania powstawaniu odpadów, a następnie ich odzysk, pozostaje jedynie postulatem. Wskazana w ustawie o odpadach zasada bliskości wyrażająca się w obowiązku poddawania odpadów w pierwszej kolejności odzyskowi lub unieszkodliwianiu w miejscu ich powstawania również okazuje się niewystarczająco skuteczna.

Mimo iż dodatkowo zniechęcano do składowania odpadów, stopniowo zwiększając jednostkowe stawki opłat za umieszczenie ich na składowisku (w ciągu 3 lat stawki te wzrosły kilkukrotnie i w 2011 r. stawka ta wynosi 107,85 zł), to zakładanych poziomów redukcji nie osiągnięto. Pojawił się natomiast problem nielegalnego pozbywania się odpadów w miejscach do tego nieprzeznaczonych.

Pojawiały się zatem postulaty przejęcia przez samorządy „władztwa” nad odpadami, czyli zaproponowania takich środków, które umożliwiłyby gminom przejęcie kontroli nad strumieniem odpadów komunalnych, tak aby były one kierowane do nowoczesnych instalacji. Samorządy argumentowały, że tylko przekazując odpady w ich władanie, można osiągnąć zakładane cele ekologiczne.

Przedstawiony projekt realizuje te postulaty. Zmiany mają polegać na obowiązku zorganizowania przez gminy odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy. Właściciele tych nieruchomości będą obowiązani ponosić opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Opłaty te będą wnoszone na rzecz gminy, na której terenie położona jest nieruchomość.

Aby zrealizować powyższy obowiązek, wójt, burmistrz lub prezydent miasta będą organizować przetargi na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. W przypadku gmin liczących ponad 10 000 mieszkańców rada takiej gminy podejmie uchwałę w sprawie podziału obszaru gminy na sektory. Wówczas wspomniany przetarg będzie organizowany dla każdego sektora.

Z wyłonionym w przetargu przedsiębiorcą wójt, burmistrz lub prezydent miasta będzie zawierać umowę na odbieranie i transport odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Umowa ta będzie między innymi wskazywać instalacje, do których przedsiębiorca będzie transportował odebrane odpady komunalne, jak również określać wymóg osiągnięcia określonych poziomów odzysku i recyklingu odpadów komunalnych oraz redukcji masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji. Dzięki takiemu rozwiązaniu zapewni się skierowanie strumienia odpadów do nowoczesnych instalacji przekształcania odpadów, gdyż przedsiębiorcy wyłonieni w drodze przetargu będą mieli obowiązek dostarczać odpady właśnie do tych instalacji.

Opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi ponosić się będzie miesięcznie. Stawki te będą określane przez radę gminy w drodze uchwały.

Z pobranych od właścicieli nieruchomości opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi gmina pokrywać będzie koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, które obejmą koszty odbierania, transportu, zbierania, odzysku i unieszkodliwiania, koszty związane z tworzeniem i utrzymaniem punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, a także koszty obsługi administracyjnej z tym związanej.

Nowelizacja usuwa wymóg uzyskania zezwolenia na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości.

Działalność polegająca na odbieraniu i transporcie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości będzie natomiast działalnością regulowaną i będzie podlegać wpisowi do rejestru prowadzonego przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Przedsiębiorca odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości będzie obowiązany do uzyskania wpisu do rejestru w każdej gminie, na której terenie zamierza odbierać odpady komunalne od właścicieli nieruchomości.

Jednym z najistotniejszych obowiązków takich przedsiębiorców będzie obowiązek osiągnięcia w danym roku kalendarzowym poziomów odzysku i recyklingu oraz redukcji masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania. Gdy dany przedsiębiorca w kolejnym roku kalendarzowym nie osiągnie poziomów odzysku i recyklingu oraz redukcji masy odpadów ulegających biodegradacji kierowanych do składowania, grozić mu będzie wykreślenie z rejestru.

Kluczowym elementem proponowanego systemu jest również szeroki katalog kar pieniężnych, w tym za odbieranie odpadów komunalnych bez uzyskania wpisu, transport odpadów do instalacji niewskazanej w wojewódzkim planie gospodarki odpadami itp.

Gminy mają mieć 12 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy na dostosowanie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi do wymagań wynikających z przepisów tej ustawy, przy czym pewne uchwały rady gminy muszą podjąć w terminie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia – między innymi w zakresie stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi i utworzenia rejestru działalności regulowanej.

Celem zaproponowanych rozwiązań jest między innymi uszczelnienie systemu poprzez próbę wyeliminowania pozbywania się odpadów w sposób nielegalny, a przede wszystkim zmniejszenie ilości odpadów komunalnych kierowanych na składowiska. Możliwość kierowania przez samorządy strumienia odpadów do poszczególnych instalacji pozwoli na zapewnienie rentowności nowoczesnych instalacji.

Minister środowiska Andrzej Kraszewski oczekuje, że prace parlamentarne zakończą się w styczniu, a ustawę, po uwzględnieniu niektórych poprawek zgłoszonych przez Krajową Izbę Gospodarki Odpadami i Polską Izbę Gospodarki Odpadami, uda się uchwalić w ciągu najbliższych miesięcy.

Ponieważ zaproponowane zmiany dotyczyć będą wszystkich uczestników systemu gospodarki odpadami komunalnymi i nie będą w stanie pogodzić ich rozbieżnych interesów, to osiągnięcie kompromisu na pewno nie będzie łatwe. W szczególności obecne brzmienie projektu nie spełnia oczekiwań przedsiębiorców działających w tej branży, o czym świadczy między innymi pismo Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan skierowane w dniu 10 grudnia br. do marszałka Sejmu RP i ministra środowiska.