Co nowego w prawie ochrony środowiska? | Co do zasady

W ciągu ostatnich kilku miesięcy w obszarze prawa ochrony środowiska wydarzyło się sporo. Poznaliśmy wysokość stawek opłat środowiskowych na 2026 r. oraz wysokość stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu na 2026 r. Opublikowano również m.in. projekt nowej ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych oraz projekt nowelizacji przepisów dotyczących działalności Inspekcji Ochrony Środowiska. Z kolei na poziomie unijnym zakończyły się prace nad przepisami dotyczącymi ograniczenia marnowania żywności oraz tekstyliów.

Stawki opłat na 2026 r.

Korzystanie ze środowiska jest w polskim systemie prawnym odpłatne. Chodzi m.in. o opłaty za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. Stawkę maksymalną w tym zakresie wyznacza art. 290 ust. 1 pkt 1 Prawa ochrony środowiska, przy czym jednostkowe stawki opłat określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia.

Zasady podwyższania stawek opłat reguluje art. 291 ust. 1 Prawa ochrony środowiska. Zgodnie z tym przepisem stawki opłat, ustalone w art. 290 ust. 1 oraz określone na podstawie art. 290 ust. 2, za rok poprzedni, podlegają z dniem 1 stycznia każdego roku podwyższeniu w stopniu odpowiadającym średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem ogłaszanemu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

W praktyce wysokość stawek wynika z corocznego obwieszczenia ministra właściwego do spraw klimatu (obecnie jest to Minister Klimatu i Środowiska). Obwieszczenie ustala stawki opłat na rok następny i powinno zostać ogłoszone w Dzienniku Urzędowym najpóźniej do 31 października roku poprzedzającego. Wysokość opłat na 2026 r. wynika z Obwieszczenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 6 sierpnia 2025 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2026.

Przywołane przepisy dotyczące opłat za korzystanie ze środowiska stosuje się odpowiednio również do stawek kar pieniężnych za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu (zob. art. 312 Prawa ochrony środowiska). Wysokość stawek tych kar na 2026 r. wynika z Obwieszczenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 19 września 2025 r. w sprawie wysokości stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu na rok 2026.

Nowa ustawa opakowaniowa

Na początku czerwca tego roku w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów przedstawiono założenia projektu nowej ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Kompletny projekt opublikowano 13 sierpnia 2025 r. Obecnie prace są na etapie opiniowania. Oznacza to, że projekt ustawy może jeszcze ulec zmianie, a później będzie musiał zostać uchwalony przez parlament i uzyskać podpis Prezydenta.

Celem nowego prawa ma być wdrożenie regulacji unijnych (przede wszystkim przepisów rozporządzenia PPWR, o którym pisaliśmy przy okazji jego przyjęcia i jeszcze na etapie jego projektowania), w tym zwłaszcza systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Projektowane zmiany są istotne, ponieważ zakładają rezygnację z funkcjonowania dotychczasowego modelu opierającego się na wielu organizacjach odzysku opakowań – ich miejsce ma zająć Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który będzie operatorem systemu odpowiedzialnym za dokonywanie rozliczeń środków pozyskanych z opłaty opakowaniowej. Sama opłata opakowaniowa ma realizować wymogi ekomodulacji – im bardziej ekologiczne będzie opakowanie, tym opłata ma być niższa.

W debacie nad projektem pojawiają się jednak liczne głosy, że przedstawione rozwiązania budzą wątpliwości co do ich zgodności z Konstytucją RP oraz wymogami prawa unijnego. Będziemy omawiać te zagadnienia szerzej w osobnych publikacjach.

Usprawnienie działań Inspekcji Ochrony Środowiska

Pod koniec lipca tego roku w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów opublikowano założenia projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu usprawnienia działań Inspekcji Ochrony Środowiska. Planuje się wprowadzenie szeregu rozwiązań, które mają charakter deregulujący.

Najważniejsze zmiany obejmują:

• zmianę z obowiązkowego na fakultatywny udziału wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska w postępowaniu w przedmiocie wydania zezwolenia na zbieranie odpadów, zezwolenia na przetwarzanie odpadów oraz pozwolenia na wytwarzanie odpadów uwzględniającego zbieranie lub przetwarzanie odpadów,
• dopuszczalność milczącego załatwienia sprawy w ramach postępowania prowadzonego w oparciu o art. 41a ust. 3 ustawy o odpadach (kontrola instalacji przeznaczonych do przetwarzania odpadów oraz miejsc przeznaczonych do magazynowania odpadów),
• ujednolicenie znaczenia pojęcia „akredytowanego laboratorium” w Prawie ochrony środowiska oraz Prawie wodnym,
• wprowadzenie nowego progu łącznej kwoty wymierzonych administracyjnych kar pieniężnych z tytułu naruszeń przepisów odpadowych – obecnie próg ten wynosi 150 000 zł.

Projekt ma zostać przyjęty przez Radę Ministrów w IV kwartale 2025 r. Następnie będzie musiał zostać uchwalony przez parlament oraz zatwierdzony przez Prezydenta.

Nowelizacja dyrektywy w sprawie odpadów

Dla branży spożywczej i tekstylnej doniosłe znaczenie ma nowelizacja ramowej dyrektywy odpadowej (dyrektywa 2008/98/WE w sprawie odpadów) wprowadzona mocą dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2025/1892 z dnia 10 września 2025 r. Nowe prawo, zatwierdzone 9 września tego roku przez Parlament Europejski, czeka już na wejście w życie. Polska będzie miała czas do 17 czerwca 2027 r. na wdrożenie przepisów dyrektywy do krajowego porządku prawnego.

Mocą nowego prawa po raz pierwszy ustanowiono wiążące cele w zakresie ograniczenia marnowania żywności. Do 31 grudnia 2030 r. należy ograniczyć marnowanie żywności na poziomie krajowym:

• o 10% w sektorze przetwórstwa i produkcji żywności,
• o 30% na mieszkańca w handlu detalicznym, gastronomii, usługach żywieniowych i gospodarstwach domowych.

Punktem odniesienia dla realizacji powyższych celów będzie ilość odpadów generowanych średnio w poszczególnych latach od 2021 do 2023 r.

Odpowiedzią na rosnące ilości odpadów tekstylnych ma być natomiast rozszerzona odpowiedzialność producentów tekstyliów. W praktyce oznacza to, że producenci tekstyliów zobowiązani będą do pokrycia kosztów zbiórki, sortowania i recyklingu odpadów powstałych z wyrobów wprowadzonych przez nich na rynek unijny. Nie będzie miało znaczenia, czy producent prowadzi działalność na terytorium Unii Europejskiej – będzie się liczył fakt wprowadzania wyrobów tekstylnych na wspólny rynek. Na dostosowanie się do nowych przepisów dodatkowy rok będą miały mikroprzedsiębiorstwa.

Nowe obowiązki wynikające z nowelizacji ramowej dyrektywy odpadowej będziemy omawiać szczegółowo w kolejnych publikacjach.

Uwagi podsumowujące

Istnienie licznych wymogów wynikających z prawa ochrony środowiska powoduje, że zapewnienie zgodności w tym obszarze jest absolutnie kluczowym elementem prowadzenia działalności gospodarczej. Tylko bowiem zapewniając tę zgodność można uniknąć sankcji administracyjnych (np. wstrzymania działalności czy administracyjnych kar pieniężnych) i karnych (np. grzywny, aresztu czy nawet pozbawienia wolności).

Prawo ochrony środowiska jest jedną z najbardziej dynamicznie zmieniających się gałęzi prawa. Wiele aktów prawnych opracowywanych jest w ramach unijnego procesu prawodawczego w związku z realizacją celów Zielonego Ładu. Inne przygotowywane są natomiast przez krajowego prawodawcę. Chcąc uniknąć negatywnych konsekwencji, trzeba śledzić wszystkie te zmiany prawne, aby móc odpowiednio dostosować działalność gospodarczą do nowych obowiązków.

Karol Maćkowiak, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy