Kredyt odnawialny - ukryte konsekwencje wejścia w życie nowej ustawy o kredycie konsumenckim

08.12.2011 bankowość i finansowanie | nowe prawo

Wbrew literalnemu brzmieniu przepisów przejściowych wchodzącej w życie już 18 grudnia br. ustawy o kredycie konsumenckim, do umów o kredyt odnawialny stosować się będą nie tylko niektóre przepisy o obowiązkach informacyjnych kredytodawców.

Kredyt odnawialny, czyli co ustawodawca miał na myśli

Aby dowiedzieć się, do których umów będą stosować się przepisy przejściowe nowej ustawy o kredycie konsumenckim, należy najpierw uporać się z problemem definicji kredytu odnawialnego. Każdy intuicyjnie czuje, na czym taki kredyt polega, jednak do stosowania prawa to za mało.

W polskim i wspólnotowym ustawodawstwie brak jest legalnej definicji kredytu odnawialnego. Nowa ustawa o kredycie konsumenckim stanowi implementację dyrektywy 2008/48, dlatego wyjaśnienia można poszukiwać właśnie w tym akcie. I tak w większości wersji językowych dyrektywy „umowa o kredyt odnawialny” to umowa zawarta na czas nieoznaczony, na przykład unbefristete Kreditverträgen w wersji niemieckiej, open-end credit agreements w wersji angielskiej czy contrat de crédit à durée indéterminée we francuskiej wersji językowej. Zatem mając na uwadze zasadę jednolitej wykładni przepisów we wszystkich państwach członkowskich trzeba przyjąć, że przepisy polskiej ustawy dotyczące kredytu odnawialnego odnoszą się do umów zawartych na czas nieokreślony.

Należy także wskazać, że nowa ustawa o kredycie konsumenckim zawiera własną definicję kredytu, która obejmuje różne umowy, nie tylko te, które spełniają przesłanki dla umów kredytowych określone w Prawie bankowym. W związku z tym „umowę o kredyt odnawialny” należy rozumieć jako każdą umowę o kredyt konsumencki zawartą na czas nieoznaczony.

O czym konsument wiedzieć powinien

Skoro udało się ustalić, do jakich umów należy stosować przepisy przejściowe, pozostaje zbadać, jakie faktycznie obowiązki lub prawa wynikają z tych przepisów.

Przepis przejściowy art. 66 ust. 2 stanowi, że konsument ma prawo do otrzymywania informacji na podstawie art. 36, art. 38 i art. 42-44 ustawy o kredycie konsumenckim, w przypadku umów o kredyt odnawialny zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy i w razie zmiany tych umów.

Obowiązki informacyjne wobec konsumentów wskazane w tych przepisach obejmują informacje o:

przyszłej zmianie wysokości stopy oprocentowania, jeżeli ma być ona dokonana w czasie obowiązywania umowy,
możliwości wypowiedzenia przez konsumenta umowy o kredyt odnawialny bez ponoszenia dodatkowych opłat w każdym czasie, chyba że w umowie określono termin wypowiedzenia, który nie może być dłuższy niż jeden miesiąc,
możliwości i przyczynach wypowiedzenia przez kredytodawcę umowy z powodu niedotrzymania przez konsumenta zobowiązań dotyczących warunków udzielenia tego kredytu,
dokonaniu przez kredytodawcę przelewu wierzytelności z umowy o kredyt odnawialny, chyba że konsument nadal ma spełniać świadczenie do rąk kredytodawcy.

Powyższe informacje powinny zostać przekazane konsumentowi na trwałym nośniku., którym jest materiał lub urządzenie służące do przechowywania i odczytywania informacji, przez czas odpowiedni do celów, jakim informacje te służą, oraz pozwalające na odtworzenie tych informacji w niezmienionej postaci. Takim trwałym nośnikiem jest przykładowo papier, płyta cd/dvd lub pamięć USB (tzw. pendrive).

Sformułowanie przepisu przejściowego sugeruje, że dostęp do tych informacji jest jedynie uprawnieniem konsumenta. Jednakże gdyby przepis ten wprowadzał jedynie uprawnienie po stronie konsumenta do domagania się uzyskania informacji, to w rzeczywistości konsument mógłby być ich pozbawiony. Konsument przecież mógłby nie wiedzieć, że może zwrócić się o takie informacje. Tak należy interpretować ten przepis w świetle wykładni funkcjonalnej ustawy. Zatem kredytodawca musi udzielić konsumentowi właściwych informacji bez konieczności ich uprzedniego żądania ze strony konsumenta.

Wiedzieć – wypowiedzieć

Informacje, które kredytodawca będzie zobowiązany przekazać konsumentowi, obejmują informacje o uprawnieniach konsumenta i kredytodawcy do wypowiedzenia umowy o kredyt odnawialny. Skoro zatem należy konsumenta o takich możliwościach poinformować, oznacza to, że wraz z wejściem w życie nowej ustawy o kredycie konsumenckim strony umowy o kredyt odnawialny nabywają uprawnienia do wypowiedzenia umowy. Nielogiczne by było bowiem informowanie o prawach, które nie przysługują.

Takie rozumowanie znajduje także potwierdzenie w przepisach dyrektywy. Nakłada ona na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia stosowania norm wynikających z niektórych jej przepisów w odniesieniu do umów o kredyt odnawialny zawartych przed wejściem w życie tych przepisów, a implementowanych przez nową ustawę o kredycie konsumenckim.

Przepisy zarówno dyrektywy, jak i ustawy stanowią, iż konsument ma prawo wypowiedzieć umowę o kredyt odnawialny bez ponoszenia dodatkowych opłat w każdym czasie, chyba że strony określiły termin wypowiedzenia w umowie, przy czym termin ten nie może być dłuższy niż jeden miesiąc. Oznacza to, że skuteczność prawa konsumenta do wypowiedzenia umowy o kredyt odnawialny nie zależy od umieszczenia w umowie stosownego postanowienia.

Przepisy przewidują także, że kredytodawca może wypowiedzieć umowę z zachowaniem przynajmniej dwumiesięcznego okresu wypowiedzenia, o ile umowa tak stanowi.

Dodatkowo, jeśli przewidziano to w umowie, kredytodawca będzie mógł odmówić konsumentowi wypłaty środków pieniężnych w razie niedotrzymania przez konsumenta zobowiązań dotyczących warunków udzielenia tego kredytu określonych w umowie, a także w razie negatywnej oceny ryzyka kredytowego konsumenta. Przepis art. 43 polskiej ustawy wspomina o wypowiedzeniu umowy, a nie o odmowie kolejnej wypłaty. Jednakże dyrektywa wyraźnie mówi o wypowiedzeniu prawa do dokonywania wypłat przez konsumenta. Polski przepis należy zatem interpretować w powyższy sposób, gdyż jego literalne brzmienie – możliwość wypowiedzenia umowy o kredyt odnawialny – powodowałoby, że z momentem wypowiedzenia jego długi stawałyby się wymagalne. To w rzeczywistości pogarszałoby sytuację konsumenta.

Co czeka kredytodawców po 18 grudnia

Kredytodawcy będą musieli poinformować swoich klientów o przysługujących im prawach. Zatem już teraz warto się zastanowić nad efektywnym sposobem przekazania tych wiadomości konsumentom. Potem tylko pozostanie czekać, czy konsumenci skorzystają z nowego uprawnienia i będą wypowiadać umowy o kredyt odnawialny zawarte przed wejściem w życie ustawy. Trzeba będzie również zwrócić uwagę, w jakim terminie i okolicznościach kredytodawcy będą mogli wypowiadać umowy. Nowe przepisy znacznie bowiem odbiegają od ustawy o kredycie konsumenckim z 2001 r.

Urszula Rodak, Zespół Postępowań Regulacyjnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy