Kary na miarę
Decyzje Prezesa URE o nałożeniu kary pieniężnej cechuje daleko idąca uznaniowość, mimo zarysowanych w ustawie granic wymiaru sankcji.
Ustawa Prawo energetyczne określa górną wysokość kary, którą Prezes Urzędu Regulacji Energetyki może nałożyć na podmiot na podstawie art. 56 tej ustawy. Wysokość ta określona jest proporcjonalnie do przychodu karanego podmiotu i nie może przekroczyć 15% przychodu ukaranego przedsiębiorcy osiągniętego w poprzednim roku podatkowym. Jeżeli kara związana jest z działalnością prowadzoną na podstawie koncesji, jej wysokość nie może przekroczyć 15% przychodu ukaranego podmiotu wynikającego z działalności koncesjonowanej, osiągniętego w poprzednim roku podatkowym.
W odniesieniu do większości naruszeń z art. 56 ust. 1 Prawa energetycznego ustawa nie przewiduje minimalnego wymiaru kary pieniężnej. W konsekwencji wysokość tej kary może kształtować się na poziomie od powyżej 0% do 15%. Przy określaniu jej wysokości muszą być uwzględnione ustawowe przesłanki wymiaru kary, do których należą „stopień szkodliwości czynu, stopień zawinienia oraz dotychczasowe zachowanie podmiotu i jego możliwości finansowe” (art. 56 ust. 6 Prawa energetycznego).
Nie wystarczy przy tym, że Prezes URE zawrze w swojej decyzji ogólne stwierdzenie, że ustalając wymiar kary uwzględnił on powyższe okoliczności. Ma on obowiązek je określić i rozważyć, czyli m.in. ustalić sytuację finansową karanego i stopień szkodliwości czynu, a także ocenić, jak wpłynęły one na wymiar kary.
Poszczególne przesłanki ustalania wymiaru kar omawiamy szczegółowo w artykułach Jak określić szkodliwość czynu, Stopniowanie zawinienia, Recydywa nie popłaca oraz Każdemu stosownie do możliwości.
Ustawowe dyrektywy wymiaru kary decydują o uznaniowym charakterze decyzji o jej nałożeniu. Nie oznacza to jednak, że wysokość kary ustalana jest przez regulatora lub sądy w sposób dowolny.
Dla przykładu w jednym z wyroków obniżających karę SOKiK stwierdził, że „kara w wysokości 14,91% przychodu przedsiębiorstwa powinna być stosowana wyłącznie w przypadkach szczególnie poważnych naruszeń warunków działalności koncesjonowanej, charakteryzujących się wysokim stopniem szkodliwości czynu, znacznym stopniem zawinienia czy też nagannym zachowaniem podmiotu poprzedzającym wymierzenia kary pieniężnej” (wyrok z 26 lipca 2007 r., XVII AmE 40/07).
Wątpliwości przy ustalaniu maksymalnego wymiaru kary na gruncie konkretnych spraw powstają m.in. wtedy, gdy naruszenia sankcjonowane karą dotyczą tylko określonego wycinka koncesjonowanej działalności lub gdy karany podmiot posiada wiele koncesji, a naruszenia dotyczą działalności objętej tylko jedną z nich. Może pojawić się wówczas problem, co stanowi przychód „wynikający z działalności koncesjonowanej”.
W wyroku z 14 grudnia 2012 r. (VI ACa 927/12) Sąd Apelacyjny w Warszawie zgodził się z poglądem SOKiK, zgodnie z którym podstawą wymierzonej kary jest przychód z działalności objętej koncesją na obrót paliwami ciekłymi, a nie przychód z części tej działalności polegającej na obrocie olejem napędowym (w stosunku do którego w przedmiotowej sprawie powód naruszył przepisy).
Sytuacji, w której karany podmiot posiadał więcej niż jedną koncesję, dotyczył z kolei wyrok Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2004 r. (III SK 30/04). Sąd opowiedział się w nim przeciwko wykładni rozszerzającej przepisu art. 56 ust. 3 Prawa energetycznego, stwierdzając, że przy określaniu maksymalnego wymiaru kary nie powinno się uwzględniać łącznie przychodu ze wszystkich koncesjonowanych działalności karanego podmiotu. W ocenie Sądu Najwyższego „Skoro niezależne od siebie koncesje były wydane dla prowadzenia działalności zawodowej odwołującej się przy wykorzystaniu konkretnych źródeł energii i to osobno w odniesieniu do źródeł ciepła i energii elektrycznej, to (…) czyn określony w art. 56 ust. 1 pkt 5 p.e. (…) powinien być karany z uwzględnieniem przychodu przedsiębiorcy uzyskanego z działalności związanej z tym źródłem”.
Przy ustalaniu wymiaru kary regulator powinien więc wziąć pod uwagę bardzo wiele czynników, których nieuwzględnienie może skłonić ukarany podmiot do wniesienia odwołania oraz przesądzić o jego powodzeniu.
Zespół Doradztwa dla Sektora Energetycznego kancelarii Wardyński i Wspólnicy