Ekologiczne pojazdy w zamówieniach publicznych | Co do zasady

Od tego roku realizacja zamówień na rzecz jednostek samorządu publicznego, które udzielają zamówień publicznych w ramach realizacji swoich zadań publicznych, musi się odbywać z wykorzystaniem pojazdów elektrycznych lub pojazdów napędzanych gazem ziemnym. Z kolei udzielając zamówień na zakup nowych środków transportowych wszyscy zamawiający muszą choć część środków przeznaczyć na pojazdy ekologiczne. Ustawa o elektromobilności określa przedmiot zamówień, ich limity oraz rodzaje pojazdów.

Wymogi związane z wykorzystaniem pojazdów elektrycznych i niskoemisyjnych w zamówieniach publicznych zostały nałożone ustawą z 2 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja ta wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1161 z 20 czerwca 2019 r. zmieniającą dyrektywę Parlamentu Europejskiego 2009/33/WE w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów transportu drogowego.

Celem jest zwiększenie liczby pojazdów o niskiej lub zerowej emisji na rynku. Środkiem do tego celu  – poza zachętami podatkowymi kierowanymi do prywatnych użytkowników – mają być zaś zamówienia publiczne. Nowelizacja określa limity minimalne wykorzystania takich pojazdów przez podmioty publiczne, nakładając z jednej strony obowiązek kupowania takich pojazdów w ramach zakupów środków transportu, a z drugiej obowiązek udzielania zamówień wykonawcom, którzy zrealizują zamówienie między innymi przy użyciu takich pojazdów.

Dziesięć procent zielonych pojazdów przy każdym zadaniu publicznym

Jednostki samorządu terytorialnego (zgodnie z art. 68 ust. 3 ustawy o elektromobilności) w związku z wykonywaniem przypisanych im zadań publicznych, udzielając zamówień publicznych zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych (z wyłączeniem publicznego transportu zbiorowego) stosują zasadę, że 10% floty pojazdów używanych przy wykonywaniu tych zadań stanowią pojazdy elektryczne lub pojazdy napędzane gazem ziemnym. Zasada ta nie dotyczy jednak zamówień publicznych dotyczących letniego i zimowego utrzymania dróg polegającego na mechanicznym oczyszczaniu jezdni ulic, w szczególności zamiataniu i zmywaniu oraz zapobieganiu i zwalczaniu śliskości zimowej, w tym gołoledzi i usuwaniu śniegu. Obowiązkiem tym nie są też objęte gminy i powiaty, które mają do 50 tysięcy mieszkańców.

Oznacza to, że odtąd w organizowanych postępowaniach zamawiający samorządowi powinni wprowadzać wymogi związane z realizacją zamówienia przy zastosowaniu pojazdów o tak określonych parametrach. W tym celu trzeba zawrzeć odpowiednie postanowienia w umowach. Zamawiający mogą również określać warunki udziału w postępowaniu, wymagając od wykonawców powiązanej z tym warunkiem zdolności technicznej w postaci dysponowania określoną ilością pojazdów elektrycznych i napędzanych gazem ziemnym.

Wymóg kierowany do zamawiających samorządowych będzie rozliczany w kontroli w odniesieniu do poszczególnych zadań publicznych, a nie poszczególnych zamówień. Oznacza to, że teoretycznie w jednym zamówieniu można w ogóle nie wymagać ekologicznych pojazdów, a w innym zamówieniu na takie samo zadanie wskazać wymagany procentowy udział pojazdów ekologicznych większy niż 10%. Ważne, że obowiązujące obecnie umowy zawarte przez jednostki samorządu terytorialnego w czasie, gdy wymóg angażowania pojazdów ekologicznych jeszcze nie obowiązywał, wygasną z mocy prawa z dniem 31 grudnia 2022 r., jeżeli przy ich realizacji nie zapewniono wykorzystania pojazdów elektrycznych lub pojazdów napędzanych gazem ziemnym na poziomie wymaganym przez nowelizację. Zamawiający samorządowi mają więc w tym roku czas na przeprowadzenie nowych postępowań.

Kupować elektryczne i wodorowe

Kolejna zasada wynikająca nowelizacji ustawy o elektromobilności jest już adresowana do wszystkich zamawiających (art. 68a-68e ustawy o elektromobilności). Chodzi w niej o to, aby w nowo organizowanych postępowaniach na zakup środków transportowych (ale również na ich leasing, najem, dzierżawę) zapewnić określony ustawowo udział procentowy pojazdów nisko- lub zeroemisyjnych w liczbie pojazdów objętych zamówieniami publicznymi. Udział ten musi być też zapewniony w zamówieniach na usługi w zakresie drogowego publicznego transportu zbiorowego o wartości lub kilometrażu określonych w art. 5 ust. 4  rozporządzenia (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. Ustawa szczegółowo określa, jakie zamówienia i o jakiej wartości podlegają wskazanym wymogom. Ich katalog jest zamknięty. W szczególności dotyczy to drogowego transportu drogowego, wywozu odpadów oraz dostarczania poczty. I chodzi wyłącznie o zamówienia o wartości równej lub przekraczającej progi unijne.

Co ciekawe, autokary (autobusy, w których nie ma miejsc stojących) nie są objęte wymogami ustawy o elektromobilności. Rodzaje pojazdów, do której się ją stosuje, wynikają z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/858 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie homologacji i nadzoru rynku pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz układów, komponentów i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów, zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 715/2007 i (WE) nr 595/2009 oraz uchylającego dyrektywę 2007/46/WE.

Do 31 grudnia 2030 r. 22% zamawianych pojazdów z kategorii M1, M2 i N1 (do przewozu osób i bagażu) mają stanowić pojazdy elektryczne i napędzane wodorem. Do dnia 31 grudnia 2025 r. za ekologiczne uważa się również pojazdy hybrydowe lub napędzane gazem ziemnym, o ile spełniają określone ustawą limity emisji zanieczyszczeń. Z kolei 7% spośród pojazdów do przewozu towarów o masie maksymalnej przekraczającej 3,5 tony (kategorii N2 i N3) w terminie do 31 grudnia 2025 r. ma być napędzanych paliwami alternatywnymi. A przez kolejne pięć lat ich udział ma wzrosnąć do 9%.

Do 31 grudnia 2025 r. 32% zamawianych autobusów (nie autokarów) o masie maksymalnej przekraczającej 5 ton, zaliczanych do kategorii M3, ma być napędzanych paliwami alternatywnymi.  W ciągu kolejnych pięciu lat udział pojazdów o takim napędzie ma wzrosnąć do poziomu aż 46%.

Omawiane rozwiązania nie dotyczą ambulansów oraz pojazdów rolniczych, leśnych i gąsienicowych. Ponadto zamawiający mogą modernizować posiadane już pojazdy, aby doprowadzić ich parametry w zakresie napędu i emisyjności do wymogów stawianych tak zwanym pojazdom czystym.

Anna Prigan, radca prawny, praktyka infrastruktury, transportu, zamówień publicznych i PPP kancelarii Wardyński i Wspólnicy