Definicja i prawa prosumenta | Co do zasady

Nowa ustawa o OZE rozbudowuje mechanizmy wsparcia dla prosumentów. Zakres definicji prosumenta – zarówno obecnie obowiązującej, jak i przewidzianej w nowej ustawie – może budzić kontrowersje.

Prawna definicja prosumenta została zawarta w art. 9u obecnie obowiązującej ustawy Prawo energetyczne, a także w art. 4 nowej ustawy o odnawialnych źródłach energii (OZE), która została ostatnio uchwalona przez Sejm i skierowana do Senatu. Obie te definicje są podobne. Przede wszystkim zgodnie z nimi prosument nie ma statusu przedsiębiorcy. Art. 9u Prawa energetycznego głosi, że nie uważa się za działalność gospodarczą wytwarzania i sprzedaży energii z mikroinstalacji przez osobę fizyczną niebędącą przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Z kolei w nowej ustawie o OZE określa się prosumenta jako osobę fizyczną niewykonującą działalności gospodarczej regulowanej ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (co jest równoznaczne z nieposiadaniem statusu przedsiębiorcy). Dodatkowo ustawa o OZE stwierdza, że prosument musi produkować energię na własne potrzeby.

Poza brakiem wymogu prowadzenia działalności gospodarczej obecna ustawa Prawo energetyczne przewiduje, że jeśli prosumencka mikroinstalacja zostanie przyłączona do sieci dystrybucyjnej, sprzedawca z urzędu będzie miał obowiązek zakupu energii wytworzonej w tej mikroinstalacji po cenie stanowiącej 80% średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym w poprzednim roku ogłaszanej przez Prezesa URE do 31 marca danego roku. Nowa ustawa o OZE utrzymuje ten obowiązek z zastrzeżeniem, że dawnego sprzedawcę z urzędu zastępuje tzw. sprzedawca zobowiązany, a zakup odbywać się będzie za 100% średniej ceny. Dodatkowo nowa ustawa o OZE przewiduje dla mikroinstalacji prosumenckich rozliczenie w okresie półrocznym różnicy energii elektrycznej pobranej i wprowadzonej do sieci na podstawie rzeczywistych wskazań urządzeń pomiarowo-rozliczeniowych (tzw. net-metering).

Należy podkreślić, że mikroinstalacje prowadzone przez prosumentów nie mogą korzystać ani z obecnego systemu wsparcia dla OZE opartego na certyfikatach (świadectwach pochodzenia), ani z systemu aukcyjnego przewidzianego w nowej ustawie o OZE. Do korzystania z systemu wsparcia niezbędne jest bowiem prowadzenie działalności gospodarczej.

Na etapie prac sejmowych dodano do ustawy o OZE element wsparcia dla małych nowo budowanych mikroinstalacji w postaci stałych cen gwarantowanych zakupu energii elektrycznej przez sprzedawców zobowiązanych przez okres kolejnych 15 lat, liczony od dnia oddania do użytkowania tej instalacji.  Gwarantowane ceny zakupu będą wynosić:

I.        w przypadku wytwórcy energii z mikroinstalacji do mocy do 3 kW włącznie:

1)            hydroenergia – 0,75 zł za 1 kWh

2)            energia wiatru na lądzie – 0,75 zł za 1 kWh

3)            energia promieniowania słonecznego – 0,75 zł za 1 kWh

do momentu, gdy łączna moc oddawanych do użytku źródeł nie przekroczy 300 MW lub do zmiany tej wysokości rozporządzeniem ministra właściwego do spraw gospodarki, o którym mowa w ustawie;

II.        w przypadku wytwórcy energii z mikroinstalacji o mocy powyżej 3 kW do 10 kW włącznie:

1)    biogaz rolniczy – 0, 70 zł za 1 kWh

2)    biogaz pozyskany z surowców pochodzących ze składowisk odpadów – 0,55 zł za 1 kWh

3)    biogaz pozyskany z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków – 0,45 zł za 1 kWh

4)    hydroenergia – 0,65 zł za 1 kWh

5)    energia wiatru na lądzie – 0,65 zł za 1 kWh

6)    energia promieniowania słonecznego – 0,65 zł za 1 kWh

do momentu, gdy łączna moc oddawanych do użytku źródeł nie przekroczy progu 500 MW lub do zmiany tej wysokości rozporządzeniem ministra właściwego do spraw gospodarki, o którym mowa w ustawie

Ponadto należy wspomnieć o następujących kwestiach związanych z przyłączaniem wszelkich mikroinstalacji (w tym prosumenckich):

• jeżeli zostaną spełnione warunki przewidziane w ustawie Prawo energetyczne, zamiast typowej procedury przyłączenia wystarczy spełnić obowiązek zawiadomienia;
• jeżeli jednak przyłączenie będzie konieczne, procedura jest odformalizowana, a przyłączenie bezpłatne; koszt instalacji układu zabezpieczającego i układu pomiarowo-rozliczeniowego ponosi operator systemu dystrybucyjnego;
• przepisy planistyczne, budowlane i środowiskowe przewidują konkretne ułatwienia związane z budową mikroinstalacji.

Kwestie te omówimy w kolejnych artykułach.

Przy okazji warto zauważyć, że nie jest konieczne, aby mikroinstalację instalowała osoba posiadająca certyfikat przewidziany zarówno w obecnie obowiązujących przepisach, jak i w nowej ustawie o OZE. Przedsiębiorstwa energetyczne, które uzależniają przyłączenie mikroinstalacji od faktu posiadania certyfikatu przez jej instalatora, działają bez podstawy prawnej, dopuszczając się naruszenia przepisu art. 56 ust. 1 pkt 4 Prawo energetyczne (informacja Prezesa URE nr 40/2013).

Kontrowersje związane z definicją prosumenta

Obecnie obowiązująca definicja prosumenta wyklucza z grona prosumentów osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Wykluczenie to obejmuje również te osoby, których działalność gospodarcza nie jest w żaden sposób związana z wytwarzaniem lub sprzedażą energii elektrycznej (np. adwokatów). Wykluczenie dotyczy wszelkich instalacji należących do przedsiębiorców – osób fizycznych, niezależnie od tego, czy mikroinstalacja ma służyć do wytwarzania energii elektrycznej na potrzeby lokalu, w którym prowadzą działalność gospodarczą, czy też na potrzeby lokalu/domu, w którym tylko zamieszkują.

Wydaje się, że zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami prosumentami nie są również rolnicy. Co prawda do tej grupy nie stosuje się przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, jednak nie oznacza to, że działalność rolnicza nie jest działalnością gospodarczą w rozumieniu tej ustawy. Innymi słowy, rolników powinno traktować się analogicznie jak przedsiębiorców, z tym że do ich działalności gospodarczej nie stosuje się przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Można jednak spotkać się z odmiennymi poglądami.

W nowej ustawie o OZE mianem prosumenta określono osobę fizyczną niewykonującą działalności gospodarczej regulowanej ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Na etapie prac nad ustawą słowo „regulowanej” zastąpiło zwrot „w rozumieniu”, co może sugerować, że ustawodawca chciał rozszerzyć definicję prosumenta również na osoby fizyczne wykonujące działalność rolniczą, do których przepisów powołanej ustawy się nie stosuje. Czas pokaże, czy takie brzmienie przepisu znajdzie zastosowanie w praktyce.

Wskazane zawężenie definicji prosumenta może budzić kontrowersje. Przede wszystkim jest ono niezrozumiałe w kontekście wykluczenia z możliwości instalowania mikroinstalacji bez konieczności prowadzenia działalności gospodarczej (i wypełniania związanych z tym formalności) w zakresie wytwarzania i sprzedaży energii elektrycznej grup społecznych, które z oczywistych względów mogą być zainteresowane zbudowaniem mikroinstalacji przy swoich domach czy w gospodarstwach rolnych. Wąski zakres definicji prosumenta może być barierą dla rozwoju mikroinstalacji w Polsce. Warto tu podkreślić, że nie wydaje się najlepszym rozwiązaniem sugerowane na niektórych konferencjach branżowych budowanie mikroinstalacji przez współmałżonków przedsiębiorców czy rolników.

Z drugiej strony osoby fizyczne pozostające poza definicją prosumenta powinny wyliczyć, czy nie opłaca im się rozszerzyć (a w przypadku rolników ewentualnie założyć) działalności gospodarczej i zaliczyć budowy mikroinstalacji do kosztów jej prowadzenia bezpośrednio lub w postaci odpisów amortyzacyjnych środków trwałych oraz korzystać z rozliczeń podatku VAT. Może się to okazać o tyle atrakcyjne, że działalność gospodarcza w zakresie wytwarzania energii elektrycznej z mikroinstalacji zgodnie z nową ustawą o OZE nie będzie wymagała koncesji, a mikroinstalacje przedsiębiorców mogą korzystać z systemu wsparcia OZE¹.

Pozostaje mieć nadzieję, że zakres definicji prosumenta w nowej ustawie o OZE będzie interpretowany w sposób obejmujący również rolników, a jeśli chodzi o przedsiębiorców zostanie poddany ponownej ocenie i poszerzony, tak aby w tym zakresie mieścili się także przedsiębiorcy nieprowadzący działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i sprzedaży energii elektrycznej. Takie zmiany powinny się przyczynić do dalszego rozwoju mikroinstalacji w Polsce.

Marek Dolatowski, doradztwo dla sektora energetycznego kancelarii Wardyński i Wspólnicy

Artykuł ukazał się także na portalu Fotowoltaikainfo.pl