Czy wygląd roweru powinien podlegać ochronie prawnoautorskiej?
Typowy rower ma koła równej wielkości, kierownicę, ramę i tylne koło napędzane przekładnią łańcuchową. Czy jednak poszczególne modele rowerów zasługują na ochronę przewidzianą w przepisach prawa autorskiego? A jeśli tak, to jakie czynniki decydują o przyznaniu im takiej ochrony? Na te pytania starał się odpowiedzieć Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w orzeczeniu wydanym 11 czerwca 2020 r., C-833/18 w sprawie SI i Brompton Bicycle Ltd przeciwko Chedech / Get2Get.
Wyrok TSUE z 11 czerwca 2020 r., C-833/18
Wyrok zapadł na tle sporu pomiędzy brytyjską spółką Brompton Ltd (i jej założycielem) a koreańską spółką Get2Get, w związku z pytaniem prejudycjalnym, z którym do TSUE zwrócił się sąd w Liège.
Rowery produkowane przez spółkę Brompton od 1987 r. sprzedawane są w formie umożliwiającej składanie roweru i jego przechowywanie w trzech różnych pozycjach – złożonej, rozłożonej i pośredniej, pozwalającej rowerowi utrzymać równowagę. Rozwiązanie techniczne zastosowane w rowerach Brompton było chronione patentem, który wygasł z uwagi na upływ czasu.
Spółka Get2Get również prowadzi obrót składanymi rowerami, które wyglądem przypominają rowery Brompton i analogicznie jak rowery Brompton mogą przyjąć trzy pozycje – złożoną, rozłożoną i pośrednią.
Źródło: Opinia Rzecznika Generalnego Manuela Camposa Sáncheza-Bordony z 6 lutego 2020 r.
W toku sprawy spółka Get2Get starała się dowieść, że wygląd roweru Brompton nie zasługuje na ochronę na podstawie przepisów prawa autorskiego, gdyż jego wygląd wynikać miał – zdaniem tej spółki – wyłącznie z funkcji technicznej umożliwiającej składanie roweru. Funkcja ta zaś, z uwagi na wejście rozwiązania chronionego patentem do domeny publicznej, nie może być dalej monopolizowana przez brytyjską spółkę.
Spółka Brompton natomiast argumentowała, że trzy różne pozycje roweru można uzyskać przy wykorzystaniu innych form niż te zastosowane w rowerze Brompton przez jego twórcę, a w związku z tym konkretny wygląd składanego roweru może być chroniony przez prawo autorskie. Spółka Brompton wskazywała, że na rynku są też inne modele rowerów korzystających z rozwiązania technicznego umożliwiającego ich składanie, a ich wygląd różni się od roweru Brompton.
Rozstrzygnięcie TSUE
W wydanym orzeczeniu TSUE potwierdził dotychczas przyjęty sposób oceny przyznawania ochrony prawnoautorskiej przedmiotom spełniającym funkcje techniczne.
Wskazał, że jeśli zaprojektowanie przedmiotu jest uwarunkowane tylko i wyłącznie względami technicznymi, zasadami lub ograniczeniami, które nie pozostawiają miejsca na swobodę twórczą, taki przedmiot nie spełnia przesłanki oryginalności, umożliwiającej przyznanie ochrony prawnoautorskiej.
Jednocześnie TSUE nie wykluczył możliwości ochrony wyglądu przedmiotów użytkowych, które spełniają określone funkcje techniczne na podstawie prawa autorskiego. Takie przedmioty mogą korzystać z ochrony prawnoautorskiej, nawet jeżeli ich zaprojektowanie częściowo było uwarunkowane względami technicznymi, jeżeli nie przeszkodziło to ich autorowi w odzwierciedleniu w nich swojej osobowości, poprzez dokonywanie swobodnych i twórczych wyborów.
Przechodząc do oceny wyglądu roweru Brompton, Trybunał wskazał, że forma, w jakiej prezentuje się ten rower, wydaje się niezbędna do uzyskania efektu technicznego polegającego na zdolności przyjmowania trzech pozycji. Nie wyklucza to jednak możliwości przyjęcia oceny, że rower może być uznany za oryginalny utwór.
Zdaniem Trybunału fakt istnienia innych form pozwalających na osiągnięcie tego samego efektu technicznego pozwala na stwierdzenie, że istnieje możliwość wyboru alternatywnych rozwiązań projektowych, lecz samodzielnie nie jest wystarczający dla uznania, że dany wytwór powinien być objęty ochroną na podstawie prawa autorskiego. Konieczne jest bowiem przede wszystkim zbadanie, czy przez wybór formy produktu autor wyraził swoje możliwości twórcze w sposób oryginalny, dokonując swobodnych i twórczych wyborów, projektując produkt tak, aby odzwierciedlał on jego osobowość.
Ocena, czy dany przedmiot implementujący rozwiązanie techniczne zasługuje na ochronę prawnoautorską, poprzedzona powinna być analizą, czy w danym przedmiocie (w przypadku tego sporu: w rowerze Brompton) odzwierciedlona została osobowość jego twórcy. Analiza musi zostać dokonana przy uwzględnieniu wszystkich istotnych okoliczności sporu. Fakt wygaśnięcia patentu na rozwiązanie techniczne nie wyklucza ochrony wyglądu produktu na podstawie prawa autorskiego i nie oznacza, że dane rozwiązanie w całości – razem z zewnętrzną formą, w którą „opakowane” zostało rozwiązanie techniczne – znajduje się w domenie publicznej i może być dowolnie naśladowane lub kopiowane.
Czy ochrona prawnoautorska przedmiotów użytkowych będzie trudniejsza?
Wyrok TSUE potwierdził, że każde z praw własności intelektualnej ma za zadanie chronić odmienny aspekt procesu skutkującego powstaniem finalnego wytworu. Fakt udzielenia na dane rozwiązanie techniczne patentu, a następnie wygaśnięcie ochrony patentowej nie ma przesądzającego znaczenia w sporach dotyczących ochrony wyglądu przedmiotów użytkowych, spełniających funkcje techniczne. Dokumentacja patentowa może być pomocna przy ustalaniu, jakie czynniki brali pod uwagę projektanci danego wytworu przy projektowaniu jego formy. Nie przesądza jednak, że po zakończeniu okresu ochrony patentowej rozwiązania technicznego inne podmioty na rynku mogą bez przeszkód kopiować zewnętrzną formę produktu, która nadal może podlegać ochronie na podstawie innych praw wyłącznych, w tym prawa autorskiego.
Ponadto z wydanego wyroku wynika, że podmioty chcące dowieść przed sądem, że doszło do naruszenia ich praw autorskich do przedmiotów pełniących funkcje użytkowe, będą musiały wykazać, jak przebiegał proces projektowania danego wytworu i w jaki sposób w decyzjach podjętych w jego toku odzwierciedlona została oryginalna osobowość projektantów. Istnienie alternatywnych możliwości zaprojektowania wyglądu danego rozwiązania technicznego wciąż wskazywać będzie na istnienie swobody twórczej. Niemniej jednak celem wykazania, że dane rozwiązanie zasługuje na ochronę prawnoautorską, konieczne będzie przedstawienie także wyjaśnienia, z jakich względów autor przy projektowaniu wyglądu danego wytworu zdecydował się na konkretny wybór, w celu potwierdzenia, że dokonany wybór odzwierciedla jego osobowość.
Ewa Nagy, radca prawny, praktyka własności intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy
