dr Radosław Wiśniewski | Co do zasady

Temat żydowskiego mienia bezdziedzicznego wywołuje największe kontrowersje w dyskusji nad kompleksowym uregulowaniem problematyki reprywatyzacji w Polsce. Ogólna zasada, zgodnie z którą w braku najbliższych zmarłego dziedziczy po nim państwo, okazuje się jednak rozwiązaniem iluzorycznym i niemożliwym do zastosowania w praktyce.

W artykule „Zielone światło dla reprywatyzacji”, który ukazał się w Rzeczpospolitej z 18 stycznia 2018 r., uznano, że opinia Rady Legislacyjnej na temat projektu tzw. ustawy reprywatyzacyjnej ogólnie go aprobuje, wskazując jedynie na potrzebę jego dokładniejszego uzasadnienia. Taka ocena tej opinii jest wadliwa i wprowadza odbiorców w błąd, gdyż wnioski z niej wynikające wykluczają dalsze procedowanie tego projektu w zaproponowanym brzmieniu.

Problematyka reprywatyzacyjna jest obecnie przedstawiana przez pryzmat wielu kontrowersyjnych aspektów procesów restytucyjnych. Prowadzi to do zniekształcenia prawdziwego obrazu reprywatyzacji, która i tak ma w Polsce charakter ograniczony.

Na rozprawie 19 lipca 2016 r. Trybunał Konstytucyjny zbadał zgodność części przepisów tzw. „małej ustawy reprywatyzacyjnej” z Konstytucją RP. Kancelaria reprezentowała w tej sprawie Światową Żydowską Organizację Restytucji, która jako amicus curiae przedłożyła Trybunałowi negatywną opinię o konstytucyjności badanych przepisów.

Aby móc dochodzić odszkodowania za szkodę wyrządzoną prawomocnym orzeczeniem sądu cywilnego, trzeba wcześniej uzyskać potwierdzenie jego oczywistej i rażącej niezgodności z prawem. Warunek ten nie narusza Konstytucji i nie jest nadmiernym obciążeniem. Z tym ostatnim poglądem Trybunału Konstytucyjnego trudno się zgodzić.

Stosowane od 17 sierpnia 2015 r. rozporządzenie (UE) nr 650/2012 pozwala na wskazanie prawa właściwego do uregulowania dziedziczenia po danej osobie. W kontekście polskich spraw reprywatyzacyjnych należy opowiedzieć się za wybieraniem prawa krajowego.

Sprawy reprywatyzacyjne wymagają ustalenia wszystkich dawnych właścicieli odzyskiwanego mienia i ich następców prawnych. Nierzadko skutkuje to koniecznością posługiwania się francuskimi dokumentami spadkowymi, co czasami może powodować nie lada trudności.

Senacki projekt „Małej ustawy reprywatyzacyjnej” ma uregulować skomplikowany stan prawny nieruchomości w Warszawie. Projektowane zmiany prowadzą jednak do trwałego pozbawienia praw nabytych przez dawnych właścicieli na mocy tzw. dekretu warszawskiego.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 10 marca 2015 r. stwierdził, że przepisy przewidujące dla podmiotów gospodarczych uprawnienie żądania przekształcenia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości w prawo własności są niezgodne z Konstytucją.

W sprawach reprywatyzacyjnych następstwo prawne po dawnych właścicielach nieruchomości bada się niekiedy w oparciu o zagraniczne akty notarialne. Warto zatem wiedzieć, od jakich czynników zależy ich skuteczność w Polsce.

Uzyskanie tytułu prawnego do nieruchomości dekretowych powinno torować drogę do ich zwrotu na rzecz prawowitych właścicieli. Jednak posiadacze tych nieruchomości często dążą do zawieszania postępowania windykacyjnego, by odwlec moment ich wydania.

Byli właściciele lub ich następcy często pytają o możliwość dochodzenia roszczeń reprywatyzacyjnych przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Specyfika reprywatyzacyjna sprawia jednak, że dopuszczenie przez Trybunał skargi do rozpoznania bywa trudne.