Zmiany w unijnym systemie ochrony oznaczeń geograficznych | Co do zasady

Temat oznaczeń geograficznych dotychczas był w szczególności bliski krajom takim jak Włochy czy Francja. Po ostatnich zmianach na szczeblu unijnym ciekawe perspektywy rozciągają się jednak także przed polskimi producentami. Poniżej o tym, czym są oznaczenia geograficzne, jak zmienił się w ostatnim czasie ich system ochrony oraz kto ma szansę na tych zmianach skorzystać.

Mapa pojęć

System ochrony oznaczeń geograficznych posługuje się skomplikowaną siatką pojęciową. Nie dość, że mamy do czynienia z szeregiem podobnych nazw, to na dodatek zazębiają się ich zakresy przedmiotowe.

Podstawowe pojęcia w systemie można uszeregować pod względem ilości kryteriów, jakie muszą być spełnione podczas produkcji danego towaru, co znacznie ułatwia ich rozróżnienie.

Chroniona nazwa pochodzenia to najbardziej restrykcyjne oznaczenie dla produktu:

• pochodzącego z określonego miejsca, regionu lub (w wyjątkowych przypadkach) kraju,
• którego jakość lub cechy charakterystyczne są w istotnej lub wyłącznej mierze zasługą szczególnego środowiska geograficznego, na które składają się czynniki naturalne i ludzkie,
• którego wszystkie etapy produkcji odbywają się na określonym obszarze geograficznym.

W tej kategorii chroniona jest żywność (np. ser Grana Padano czy nasz rodzimy oscypek) oraz wina aromatyzowane typu wermut, sangria, Glühwein.

Chronione oznaczenie geograficzne jest przeznaczone dla produktu:

• pochodzącego z określonego miejsca, regionu lub kraju,
• którego określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna w głównej mierze wynika z tego pochodzenia geograficznego,
• którego przynajmniej jeden etap produkcji odbywa się na tym określonym obszarze geograficznym.

W tej kategorii również chroniona jest żywność i wina aromatyzowane. Przykładowo taka ochrona przysługuje obwarzankom krakowskim.

Oznaczenie geograficzne, choć różni się tylko jednym słowem od poprzedniej nazwy, stanowi odrębną kategorię w systemie. Chroni nazwę napoju spirytusowego (minimum 15% alkoholu w składzie) pochodzącego z kraju, regionu lub miejsca, w którym szczególna jakość, renoma lub inna cecha produktu jest zasadniczo przypisywana pochodzeniu geograficznemu. Z napojami spirytusowymi związane są także nazwy prawne, czyli nazwy, pod którymi napoje spirytusowe są wprowadzane do obrotu. Przykładowo oznaczeniem geograficznym będzie Szkocka Whisky, a nazwą prawną – whisky. Korzystanie z oznaczeń geograficznych jest znacznie bardziej restrykcyjne niż w przypadku nazw prawnych.

Nieco odmienną kategorię stanowi gwarantowana tradycyjna specjalność (GTS). Pojęcie to podkreśla tradycyjne aspekty, takie jak sposób wytwarzania produktu lub jego skład, bez powiązania z określonym obszarem geograficznym. Rejestracja produktu jako GTS, tak jak w przypadku chronionych nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych, chroni przed fałszowaniem produktów i niewłaściwym użyciem. Kategoria obejmuje np. ser Mozzarella Tradizionale czy kiełbasę krakowską suchą staropolską.

W ramach systemu funkcjonują także określenia jakościowe stosowane fakultatywnie, które chronią np. produkty z obszarów górskich. Producenci mogą je stosować do oznaczania swoich produktów dobrowolnie, aby w ten sposób rozpowszechnić informację o wartości dodanej swoich produktów wytwarzanych w danych warunkach / obszarze. Używane określenie jakościowe musi jednak nawiązywać do cechy produktów, właściwości produkcji rolnej lub procesu przetwarzania, które mają zastosowanie na konkretnym obszarze.

Niejako obok poszczególnych kategorii w ramach systemu unijnego ustawodawca posługuje się także określeniem „oznaczenie geograficzne” jako zbiorczym określeniem dla wszystkich kategorii.

Dotychczasowe ramy prawne

System ochrony produktów rolnych wywodzących się z określonego regionu lub którym przypisuje się unikalne cechy czy renomę z uwagi na pochodzenie geograficzne dotychczas obejmował wyłącznie produkty rolne i żywność (w tym, zgodnie z unijną definicją, napoje spirytusowe i wina). Wszelkie wytwory rzemieślnicze i przemysłowe, z których produkcji również często słyną określone rejony geograficzne, znajdowały się poza systemem unijnym. W zależności od prawa obowiązującego w danym państwie członkowskim mogła im przysługiwać ochrona jedynie na szczeblu krajowym.

Unijny system opierał się na czterech głównych filarach – odrębnych rozporządzeniach dla:

• produktów rolnych i żywności,
• win,
• napojów spirytusowych,
• międzynarodowych oznaczeń geograficznych[1].

W Polsce oznaczenia geograficzne były chronione na podstawie nie tylko unijnych regulacji, ale też przepisów ustawy Prawo własności przemysłowej oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Procedura rejestracji na etapie krajowym była zaś uregulowana w ustawie z 9 marca 2023 r. o rejestracji i ochronie nazw pochodzenia, oznaczeń geograficznych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności produktów rolnych i środków spożywczych, win lub napojów spirytusowych oraz o produktach tradycyjnych.

Brak jednolitych zasad oraz rozbicie regulacji na kilka aktów prawnych nie sprzyjały efektywnej ochronie produktów i stosowanych dla nich oznaczeń geograficznych, co przez wiele lat było sygnalizowane na szczeblu unijnym. Nowe przepisy miały wzmocnić tę ochronę i wesprzeć producentów towarów kwalifikujących się do ochrony.

Sam zakres ochrony, jaki gwarantuje nowy ujednolicony system, w zasadzie nie różni się od dotychczasowych przepisów i niezmiennie zapewnia ochronę przed:

• bezpośrednim lub pośrednim stosowaniem oznaczeń w celach handlowych w odniesieniu do produktów nieobjętych rejestracją, w tym gdy stosowanie danej nazwy wykorzystuje, osłabia lub umniejsza renomę chronionego oznaczenia geograficznego,
   
• wszelkim niewłaściwym stosowaniem, imitacją lub przywołaniem, nawet jeśli użyciu oznaczenia towarzyszą określenia „o smaku”, „typu”; warto wspomnieć, że po raz pierwszy rozporządzenie definiuje, czym jest przywołanie[2], wskazując, że chodzi o sytuacje, gdy w odczuciu przeciętnego konsumenta europejskiego dane oznaczenie, nazwa, etykieta czy opakowanie danego produktu przywodzi na myśl związek z produktem objętym zarejestrowanym oznaczeniem geograficznym,
   
• wszelkimi innymi fałszywymi lub wprowadzającymi w błąd oznaczeniami odnoszącymi się do pochodzenia, charakteru lub podstawowych cech charakterystycznych produktu, które są podane na opakowaniu produktu, w materiałach reklamowych lub stronach internetowych.

Najważniejsze zmiany

• Od 13 maja 2024 r. obowiązują ujednolicone zasady rejestracji i ochrony oznaczeń geograficznych dla produktów rolnych i alkoholu. Dotychczas były one uregulowane w trzech odrębnych rozporządzeniach. Dziś uregulowane są w jednym rozporządzeniu 2024/1143 w sprawie oznaczeń geograficznych w odniesieniu do wina, napojów spirytusowych i produktów rolnych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności i określeń jakościowych stosowanych fakultatywnie w odniesieniu do produktów rolnych. Według nowych przepisów czas rejestracji został skrócony do 6 miesięcy.
   
• System ochrony oznaczeń geograficznych obejmuje teraz nie tylko produkty rolne, żywność, wino i napoje spirytusowe, ale także produkty rzemieślnicze i przemysłowe. To całkowita nowość dla systemu, która pozwala uwzględnić przedsiębiorców tworzących od lat tradycyjne lokalne produkty. Zasady ochrony reguluje nowe rozporządzenie 2023/2411 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych, które zacznie być stosowane od grudnia 2025 r.
   
• Nowością jest ochrona oznaczeń geograficznych w nazwach domen, która pozwala państwom członkowskim blokować nazwy domen potencjalnie naruszających oznaczenia oraz uwzględniać oznaczenia w sporach dotyczących domen. EUIPO pracuje nad systemem informowania i ostrzegania, który pomoże wnioskodawcom ocenić dostępność oznaczeń geograficznych jako nazw domen oraz opcjonalnie je rejestrować.
   
• Nowe przepisy wzmocniły znaczenie grup producenckich. Został im nadany szereg uprawnień, które znacząco zwiększą skuteczność ochrony oznaczeń geograficznych wytwarzanych przez nich produktów.

Każda z tych zmian ma istotne znaczenie dla funkcjonowania systemu ochrony oznaczeń geograficznych. W kolejnych artykułach będziemy je szczegółowo omawiać.

Podsumowanie

Najnowsze zmiany należy oceniać pozytywnie, ponieważ zapewniają ujednolicony system, który poprawi mechanizmy egzekwowania prawa, umożliwi producentom skuteczną ochronę ich produktów przed niewłaściwym wykorzystaniem i imitacją, a konsumentom – da dostęp do jakościowych i autentycznych produktów. Reforma pokazuje także producentom, że warto zrzeszać się w organizacje, aby razem działać na rzecz ochrony danego oznaczenia i produktów objętych jego specyfikacją, móc łatwiej chronić swoje interesy i zapewniać konkurencyjny rynek.

Wzmocniona ochrona oznaczeń geograficznych pozwala również chronić dziedzictwo kulturowe każdego z państw członkowskich, a także lokalne tradycje, wiedzę i metody produkcji, co w dobie globalizacji jest szczególnie istotne.

Katarzyna Sotyn, adwokat, praktyka własności intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy