Handel podróbkami – co grozi sprawcy i jakie prawa ma pokrzywdzony właściciel marki | Co do zasady

Obrót towarami podrobionymi[1] to nie tylko problem gospodarczy, ale przede wszystkim przestępstwo, które uderza w uczciwych przedsiębiorców, podważa zasady uczciwej konkurencji i budowane latami zaufanie konsumentów. Warto wiedzieć, jakie konsekwencje grożą sprawcom oraz jak pokrzywdzony przedsiębiorca może skutecznie chronić swoją markę.

Odpowiedzialność karna sprawcy

Handel towarami podrobionymi to przestępstwo, za które sprawcy grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do dwóch lat. W sytuacji, gdy proceder ma charakter stałego źródła dochodu lub dotyczy towarów o znacznej wartości, kara może wynieść od sześciu miesięcy do pięciu lat pozbawienia wolności.

Jeszcze surowsze sankcje dotyczą podrabiania produktów o szczególnym znaczeniu dla zdrowia lub bezpieczeństwa. Za obrót podrobionymi farmaceutykami, środkami ochrony roślin czy substancjami chemicznymi odpowiedzialność karna może być jeszcze wyższa z uwagi na stosowanie obok przepisów dotyczących ochrony znaków towarowych także przepisów ustaw branżowych.

Jakie wyroki zapadają w praktyce?

W praktyce orzekane są najczęściej kary grzywny lub pozbawienia wolności w zawieszeniu. Bezwzględne pozbawienie wolności występuje rzadko. Jest możliwe w przypadku sprawców, którzy już wcześniej mieli tego typu sprawy, bądź spraw, w których mamy do czynienia ze zorganizowanymi grupami przestępczymi.

Niezależnie od kary sądy orzekają przepadek towarów, które stanowiły przedmiot przestępstwa, czyli towarów z podrobionymi znakami towarowymi. Oznacza to, że podróbki przechodzą na własność Skarbu Państwa i zwykle są następnie niszczone. To rozwiązanie o dużym znaczeniu praktycznym. Eliminuje bowiem z rynku produkty, które mogłyby nadal wprowadzać klientów w błąd i szkodzić renomie marki.

W nielicznych przypadkach sądy orzekają też przepadek korzyści majątkowej, czyli zwrot środków uzyskanych z nielegalnej sprzedaży. Nie jest to powszechnie stosowany środek, albowiem wymaga precyzyjnego określenia wysokości osiągniętej korzyści. Rzadko udaje się zabezpieczyć odpowiednie dowody na tę okoliczność, ale gdy takie dowody już są, to możliwe jest orzeczenie przepadku naprawdę wysokich kwot. W jednej ze spraw dotyczącej handlu podrobioną odzieżą i perfumami sąd orzekł od dwóch sprawców przepadek równowartości korzyści majątkowej uzyskanej w wyniku popełnionego przestępstwa w wysokości 450 000 zł.

Możliwy jest także przepadek narzędzi, które służyły do popełnienia przestępstwa, np. pojazdów, maszyn lub urządzeń użytych do produkcji lub transportu towarów. To również dotkliwy dla sprawców element wyroku, który pozbawia ich środków umożliwiających dalsze prowadzenie nielegalnej działalności i realnie ogranicza możliwości powrotu do przestępczego procederu.

Zdarzają się sprawy, w których sądy orzekają ogłoszenie wyroku do publicznej wiadomości. Są to jednak jednostkowe przypadki. Orzekając taki środek, sądy chcą podkreślić społeczną szkodliwość czynu i wzmocnić efekt prewencyjny, pokazując, że naruszenia praw własności intelektualnej spotykają się z realnymi konsekwencjami.

Coraz częściej natomiast sądy sięgają po środki, które mają bezpośredni wpływ na sytuację pokrzywdzonego. Jednym z takich środków jest nawiązka, czyli zryczałtowane świadczenie pieniężne na rzecz przedsiębiorcy, który poniósł szkodę wskutek przestępczej działalności sprawcy. Jest to praktyczne rozwiązanie w sytuacji, gdy dokładne oszacowanie szkody i orzeczenie jej naprawienia jest trudne albo wręcz niemożliwe.

Pokrzywdzony jako strona postępowania

Aby przedsiębiorca (w praktyce właściciel marki) mógł aktywnie uczestniczyć w postępowaniu karnym, musi złożyć oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Dzięki temu uzyskuje status strony postępowania, co pozwala mu m.in. składać wnioski dowodowe, uczestniczyć w rozprawach, a także zaskarżyć niekorzystne orzeczenie.

Takie oświadczenie należy złożyć na odpowiednim etapie postępowania, tj. do momentu odczytania aktu oskarżenia (otwarcie przewodu sądowego). Po przekroczeniu tego terminu traci się możliwość aktywnego udziału w procesie. Właśnie dlatego niezwykle istotne jest monitorowanie przebiegu sprawy.

Kierunek zmian w Unii Europejskiej

Zasadniczo sankcje przewidziane w polskim prawie za tego typu przestępstwa mieszczą się w standardach europejskich. Jednocześnie skuteczność tych regulacji pozostaje przedmiotem zainteresowania instytucji unijnych. Problem adekwatnej reakcji karnej na przestępstwa dotyczące praw własności intelektualnej dostrzega również Komisja Europejska.

W marcu 2024 r. zostały wydane rekomendacje, zgodnie z którymi państwa członkowskie powinny rozważyć zaostrzenie sankcji karnych za najpoważniejsze formy podrabiania i piractwa, w tym szczególnie te popełniane przez zorganizowane grupy przestępcze.

Podsumowanie

Efektywne zwalczanie towarów podrobionych to nie tylko działania ukierunkowane na ich wykrywanie. To także odpowiednia strategia procesowa. Dla skutecznej ochrony swoich interesów przedsiębiorca powinien zadbać o solidny materiał dowodowy: dokumentację potwierdzającą skalę naruszenia, wartość strat oraz sposób działania sprawcy. Im lepiej udokumentowana sprawa, tym większa szansa na adekwatny wyrok.

Wyroki zapadające w sprawach dotyczących handlu podróbkami mają kluczowe znaczenie dla kształtowania standardów egzekwowania prawa oraz budowania świadomości prawnej społeczeństwa. Aktywna postawa pokrzywdzonego przedsiębiorcy w postępowaniu karnym to coś więcej niż obrona własnej marki – to realny wkład w tworzenie uczciwego i bezpiecznego rynku. Takie działania wysyłają jasny sygnał, że naruszanie praw własności intelektualnej spotyka się z konsekwencjami. Dzięki temu reakcja organów ścigania i sądów staje się nie tylko widoczna i skuteczna, lecz także przekłada się na rzeczywiste ograniczanie zjawiska obrotu podróbkami, wzmacniając zaufanie do systemu prawnego i ochrony rynku.

Niezależnie od ochrony karnoprawnej właściciel marki może dochodzić swoich praw także w postępowaniu cywilnym, które stanowi odrębną i niezależną ścieżkę ochrony.

Ewa Górnisiewicz-Kaczor, adwokat, praktyka własności intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy