Weszła w życie nowelizacja specustawy
W związku z wejściem w życie w dniu 16 lipca 2014 r. nowelizacji specustawy duzi przedsiębiorcy mogą dochodzić spłaty przez GDDKiA swoich niezaspokojonych należności głównych związanych z realizacją udzielonych zamówień publicznych.
W następstwie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 18 czerwca 2013 r. (sygn. akt K 37/12) uchwalono ustawę z dnia 30 maja 2014 r. o zmianie ustawy o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców, wynikających z udzielonych zamówień publicznych (Dz. U. 2014, poz. 929).
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że niekonstytucyjny jest przepis art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 czerwca 2012 r. o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców, wynikających z realizacji udzielonych zamówień publicznych („specustawa”), w zakresie, w jakim przyjmował, że na gruncie tej ustawy przedsiębiorcami są jedynie podmioty zaliczające się do kategorii mikro, małych lub średnich przedsiębiorców. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodne z Konstytucją należy uznać dokonane w tej ustawie zróżnicowanie sytuacji przedsiębiorców tylko ze względu na ich wielkość. W związku z tym znowelizowana ustawa nie zawiera już w definicji przedsiębiorcy odwołania do definicji mikro, małego i średniego przedsiębiorcy.
Zamiarem ustawodawcy było traktowanie przedsiębiorców zgodnie z zasadą równości wobec prawa i sprawiedliwości społecznej. Wprowadzono zatem dwojaką regulację – uwzględniającą postępowania, w których listy już zamknięto, i postępowania, w których otwarty już termin na dokonanie zgłoszeń upłynie dopiero po wejściu w życie nowelizacji.
W pierwszym przypadku chodzi o sytuację, w której pod rządami specustawy w poprzednim brzmieniu wypłacano już środki na rzecz przedsiębiorców. Ustawodawca musiał podjąć decyzję, co zrobić z dotychczas sporządzonymi listami przedsiębiorców uprawnionych do spłaty należności. Uznano, że nie ma podstaw do unieważniania list przedsiębiorców oraz do wznawiania postępowania w tym zakresie. Zamiast tego, na gruncie nowo uchwalonej ustawy, duzi przedsiębiorcy, którzy spełniają warunki do spłaty ich należności przez GDDKiA, a termin do dokonywania zgłoszeń upłynął, będą spłacani „według zasad dotychczasowych”. Oznacza to, że dochodzenie spłaty należności od GDDKiA będzie wymagało sporządzenia nowej listy przedsiębiorców. W tym celu zastosowanie będą miały jak dotychczas art. 5 ust. 3 i art. 9 specustawy. Warunkiem koniecznym do utworzenia nowej listy jest niewyczerpanie się jeszcze środków z limitu zabezpieczenia. Nowo zgłoszeni przedsiębiorcy będą zaspokajani w zależności od tego, czy pozostałych środków zabezpieczenie wystarczy w całości na pokrycie ich należności czy nie. Jeśli kwota środków jest niewystarczająca do zaspokojenia przedsiębiorców z nowej listy, to ich należności będą spłacane proporcjonalnie do wysokości każdej z nich.
W drugim przypadku natomiast ustawodawca wziął pod uwagę, że mogą być otwarte terminy na zgłaszanie roszczeń, które upłyną dopiero po dacie wejścia w życie nowelizacji. Nie urzeczywistniałaby bowiem zasady równości sytuacja, w której mniejsi przedsiębiorcy mieli pełen termin na uczynienie zadość wymaganiom ustawowym w celu zgłoszenia swojej należności, a dużym powinny wystarczyć np. dwa dni od dnia wejścia w życie nowelizacji. Dlatego też wprowadzono art. 2 ust. 2 specustawy, zgodnie z którym w takim przypadku termin na zgłaszanie roszczeń przez dużych przedsiębiorców zostaje wydłużony o 21 dni. Po upływie tego terminu Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad sporządza listę przedsiębiorców uwzględniającą także dużych przedsiębiorców i zawiadamia poszczególne podmioty, że zostały umieszczone na tej liście.
Ustawodawca uzasadnił decyzję o niewznawianiu zakończonych wcześniej postępowań dotyczących spłaty należności incydentalnym charakterem regulacji ustawowej. Tak też uznał Trybunał Konstytucyjny w swoim wyroku, w którego uzasadnieniu wskazał, że specustawa ma na celu zwalczenie konkretnego problemu społecznego związanego z niewypłacalnością podwykonawców w związku z realizacją zamówień publicznych na budowę dróg. Przypomniał, że powołane w niej mechanizmy, po dokonaniu zwrotów należności przez GDDKiA, staną się nieaktywnym elementem systemu prawa, niemającym zastosowania w przyszłości. Projektodawcy wskazali także, że art. 3 specustawy określa zakres zastosowania ustawy i nie przewiduje żadnych procedur na wypadek jego zmiany. Ponadto wskazano, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie ma skutku prawotwórczego, zatem zmiana przepisów ustawowych leżała jedynie w gestii ustawodawcy i sama jako taka nie stanowi podstawy do podważenia dotychczas sporządzonych list przedsiębiorców i kwestionowania wypłaconych kwot należności. Innymi słowy nowelizacja i rozszerzony krąg podmiotów, które mogą dochodzić zaspokojenia swoich należności przez GDDKiA, nie ma skutku retroaktywnego (czyli nie działa wstecz) w zakresie weryfikacji zaspokojonych już należności.
W uzasadnieniu nowelizacji wskazano, że suma gwarancji podlegających działaniu specustawy wynosi ok 1,35 mld zł, z czego rozdysponowano 0,27 mld zł. Mimo że poszczególne inwestycje mają własne limity spłat, należy uznać, że przyjęta nowelizacja specustawy daje dużym przedsiębiorcom szansę na uzyskanie zaspokojenia należności, które powstały w związku z realizacją zamówień na roboty budowlane udzielonych przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad.
Ponadto wypłaty dla dużych przedsiębiorców mogą się przełożyć na wypłaty dla ich podwykonawców. Co prawda tzw. dalsi podwykonawcy, a więc podwykonawcy podwykonawców nie są uprawnieni do żądania wypłaty bezpośrednio od GDDKiA, jednakże system zgłaszania należności w pewien sposób wymusza dokonanie zapłaty na ich rzecz przez bezpośredniego podwykonawcę, który otrzymuje środki finansowe od GDDKiA. Bezpośredni podwykonawca musi bowiem po uzyskaniu zaliczki od GDDKiA, występując o wypłatę dalszej części należności, wskazać, że nie zalega z wypłatą na rzecz dalszych podwykonawców, względnie że środki z zaliczki zostały przeznaczone na wypłaty dla nich.
Małgorzata Cyrul-Karpińska, Joanna Florecka, praktyka infrastruktury, transportu, zamówień publicznych i PPP kancelarii Wardyński i Wspólnicy