Warunek stwierdzenia niezgodności z prawem orzeczenia WSA
Naczelny Sąd Administracyjny wskazał niedawno, że skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia można wnieść także wtedy, gdy skarga kasacyjna od tego orzeczenia WSA została oddalona. Muszą być jednak spełnione dalsze warunki.
Postanowienie NSA z 10 sierpnia 2011 roku, II FNP 2/11, niepubl.
W omawianym postanowieniu NSA wskazał, że: „Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia zgodnie z art. 285 a § 1 p.p.s.a. przysługuje od prawomocnego wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego zaskarżonego skargą kasacyjną, która następnie wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego została oddalona” (teza zamieszczona w Centralnej Bazie Orzecznictwa Sądów Administracyjnych). Z uwagi na istotę skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenie to wymaga kilku słów komentarza.
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest instytucją procesową stanowiącą pewne novum w ustawie regulującej postępowanie przed sądami administracyjnymi (art. 285a i nast. p.p.s.a. zostały wprowadzone do ustawy nowelizacją z 12 lutego 2010 roku, która weszła w życie 10 kwietnia 2010 roku). Z tego względu linia orzecznicza w tym zakresie dopiero się kształtuje, nawet jeśli wziąć pod uwagę także orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (uregulowanych w art. 4241 i nast. k.p.c.).
Przesłanki, które musi spełniać skarga
Jak wynika z art. 285a § 1 p.p.s.a., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego, gdy przez jego wydanie została stronie wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe.
Z przepisu tego wynika m.in., że skarga o stwierdzenie niezgodności musi dotyczyć orzeczenia WSA, które jest prawomocne (skarga nie przysługuje od orzeczeń NSA, chyba że niezgodność z prawem orzeczenia wynika z rażącego naruszenia norm prawa Unii Europejskiej, na co wskazuje art. 285a § 3 p.p.s.a.). Prawomocność orzeczenia określa art. 168 § 1 p.p.s.a., który wskazuje, że orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy. Sytuacja taka miała miejsce w omawianej sprawie, strona bowiem wyczerpała tok instancji: wniosła skargę do WSA, a po jej oddaleniu – skargę kasacyjną do NSA, która została również oddalona.
Aby jednak można było wnieść skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia, musi zostać spełniony także warunek niemożliwości usunięcia tego orzeczenia z obrotu przy użyciu innych środków prawnych (np. skargi o wznowienie postępowania). Wymóg ten jest wyłączony tylko w przypadku, gdy niezgodność orzeczenia z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, na co wskazuje art. 285a § 2 p.p.s.a. Nawet jednak w takim przypadku musi wystąpić brak możliwości zmiany lub uchylenia orzeczenia w inny sposób.
Rozstrzygnięcie NSA
NSA odrzucił wniesioną skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem. Odnosząc się do istoty skargi, wskazał, że: „Skarga o stwierdzenie niezgodności jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, który pozwala podważyć prawomocne orzeczenia sądu, jako niezgodne z prawem. Jednak jej celem nie jest wzruszenie kwestionowanego orzeczenia, a jedynie uzyskanie prejudykatu w sprawie toczącej się przed sądem powszechnym o odszkodowanie”.
NSA wskazał także na różnice pomiędzy konstrukcją skargi w postępowaniu cywilnym i sądowoadministracyjnym: „W ustawie Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie wprowadzono bowiem regulacji analogicznej do zawartego w art. 424 1a § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 121 poz.1264 z późn. zm., dalej: k.p.c.), który stanowi, że od wyroków sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie przysługuje”.
Skarga wniesiona w tej sprawie została natomiast odrzucona z tego powodu, że stawianych w skardze zarzutów strona nie postawiła wcześniej, choć miała ku temu możliwość: „Wady pełnomocnictwa, jeżeli miały miejsce, powinny stanowić przedmiot zarzutów w skardze kasacyjnej na podstawie art. 134 § 1 w związku z art. 145 § 1 pkt 1 lit. b) oraz art. 240 § 1 pkt 4 Ordynacji podatkowej. Jednak tego rodzaju zarzut nie został sformułowany. Na obecnym etapie formułowania podstaw skargi o stwierdzenie niezgodności, która jest nadzwyczajnym środkiem wzruszania prawomocnych orzeczeń, przywołanie powyższych okoliczności stanowiło zastąpienie środka prawnego, jaki przysługiwał i z jakiego skorzystała strona skarżąca wnosząc skargę kasacyjną. Podane przesłanki – co zauważa również strona – stanowią podstawę do uruchomienia odrębnego trybu wzruszeń ostatecznych decyzji w postępowaniu podatkowym (art. 240 § 1 pkt 4 Ordynacji podatkowej). Jak wynika z akt sprawy i wyjaśnień strony ten tryb został uruchomiony na wniosek strony skarżącej”.
NSA orzekł zatem, że strona nie wykazała niemożliwości usunięcia orzeczenia w inny sposób (a nie zaszła także wyjątkowa sytuacja przewidziana w art. 285a § 2 p.p.s.a.), stąd nie spełniła wymogów wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Maciej Kiełbowski, Zespół Postępowań Sądowych i Arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
