Trybunał Konstytucyjny o przywróceniu do pracy i wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy
Przepisy Kodeksu pracy pozwalające przywróconemu do pracy pracownikowi domagać się wypłaty wynagrodzenia za maksymalnie 3 miesiące pozostawania bez pracy są zgodne z konstytucją.
Trybunał Konstytucyjny 22 maja 2013 r. rozpoznał w pełnym składzie pytanie prawne Sądu Rejonowego w Gliwicach dotyczące zagadnień związanych z podjęciem pracy przez pracownika wskutek przywrócenia do pracy i prawa do wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.
Stan faktyczny w analizowanej sprawie przedstawiał się następująco: pracodawca w trybie art. 52 ust. 1 Kodeksu pracy złożył pracownikowi oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika. Po rozpoznaniu sprawy sąd rejonowy przywrócił pracownika do pracy na dotychczasowe stanowisko. Po powrocie powoda do pracy pozwana spółka odmówiła wypłaty wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy.
Sąd rejonowy w toku sprawy podjął wątpliwość w stosunku do konstytucyjności przepisów art. 57 § 1 Kodeksu pracy, ponieważ w ocenie sądu przepisy te są niesprawiedliwe i krzywdzące dla pracownika. Według sądu pracownik, jako słabsza strona stosunku pracy, powinien być objęty silniejszą ochroną, a na podstawie powołanego przepisu pracownik może żądać wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy jedynie w wymiarze od 1 do 3 miesięcy. Dodatkowo sąd podniósł, iż jedynie ten relatywnie krótki okres zostanie zaliczony do stażu pracy pracownika, w związku z czym szkoda pracownika w tym przypadku obejmuje nie tylko utracone wynagrodzenie, ale też związany z przerwą w zatrudnieniu brak prawa do świadczeń z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego i społecznego.
Trybunał, rozpoznając niniejszą sprawę, przyjął, że przedmiotem pytania sądu rejonowego jest kwestia zakresu roszczeń, które przysługują pracownikowi w przypadku rozwiązania z nim stosunku pracy bez wypowiedzenia przez pracodawcę oraz kwestia wyłączenia stosowania ogólnych zasad dotyczących naprawienia szkody, wynikających z przepisów art. 471 Kodeksu cywilnego.
W pierwszej kolejności Trybunał stwierdził, iż obecnie obowiązujące przepisy Kodeksu pracy nie pozwalają na stosowanie ogólnych reguł odpowiedzialności za szkodę zawartych w Kodeksie cywilnym, w związku z czym niemożliwe jest przyznanie pracownikowi odszkodowania, które przewyższałoby jego wynagrodzenie za pracę, obliczone w oparciu o przepisy art. 57 § 1 Kodeksu pracy. Trybunał wskazał na kompensacyjny charakter roszczenia wynikającego z przepisów art. 57 § 1 Kodeksu pracy, którego istota wynika z uzupełniającej roli tego roszczenia wobec instytucji przywrócenia pracownika do pracy. Kompensacja szkody w tym przypadku ogranicza się do zadośćuczynienia za szkodę, jakiej pracownik doznał w wyniku niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę.
Wskazane przez Trybunał ograniczenie odpowiedzialności kontraktowej pracodawcy znajduje uzasadnienie w konstytucji, m.in. w zasadzie społecznej gospodarki rynkowej, w wyniku której konieczne jest poszukiwanie kompromisu pomiędzy interesami pracodawców i pracowników. Przepisy dotyczące ochrony pracowników przed niezgodnym z prawem rozwiązaniem stosunku pracy winny być oceniane przez pryzmat nie tylko interesu pracownika, ale też umownego charakteru stosunku pracy oraz obecnych warunków społecznej gospodarki rynkowej, w ramach której działa pracodawca. W związku z powyższym, w ocenie Trybunału, przepisy prawa pracy i przepisy Kodeksu cywilnego spełniają różne funkcje społeczne i w przedmiotowym przypadku nie jest uzasadnione sięganie do przepisów Kodeksu cywilnego, regulujących ogólne zasady odpowiedzialności kontraktowej.
W związku z faktem, iż przepisy art. 64 ust. 1 konstytucji nie wprowadzają ogólnego uprawnienia do pełnego odszkodowania, Trybunał zauważył, iż określenie w Kodeksie pracy zakresu należnego pracownikowi świadczenia w sposób ryczałtowy nie narusza w żaden sposób konstytucyjnej zasady ochrony praw majątkowych.
Trybunał zwrócił także szczególną uwagę na akcesoryjność roszczenia o wynagrodzenie wobec roszczenia o przywrócenie do pracy. Ochrona stosunku pracy, w ocenie Trybunału, opiera się w głównej mierze na możliwości przywrócenia pracownika do pracy, a roszczenie o wypłatę wynagrodzenia stanowi jedynie świadczenie uzupełniające.
Podsumowując, Trybunał orzekł, iż przepisy art. 57 § 1 Kodeksu pracy są zgodne z przepisami ustawy zasadniczej, a ograniczenie wysokości przysługującego pracownikowi roszczenia jest uzasadnione specyfiką stosunku pracy, którego charakter wynika z kompromisu pomiędzy interesami dwóch grup interesu – pracowników i pracodawców.
Paweł Lasota, Zespół Prawa Pracy kancelarii Wardyński i Wspólnicy