Spory o WIBOR – część pierwsza. Czy można zakwestionować WIBOR jako podstawę oprocentowania zmiennego? | Co do zasady

Kredyty i pożyczki ze zmiennym oprocentowaniem opartym na wskaźniku referencyjnym WIBOR są istotną częścią polskiego rynku finansowego. Wskaźnik WIBOR przez lata utrzymywał się na niskim poziomie. Jednak w 2022 roku nastąpił jego gwałtowny i zaskakujący wzrost. WIBOR 6M, który jeszcze w styczniu 2021 r. wynosił 0,25%, w lipcu 2022 r. osiągnął szczytowy poziom 7,43%. Obecnie WIBOR 6M jest trochę niższy (5,05% na dzień 10 czerwca 2025 r.), ale wciąż nie powrócił do wcześniejszych, niskich wartości.

Ten nagły wzrost przełożył się na dużo wyższe raty kredytów, co wywołało szeroką debatę na temat legalności stosowania WIBOR-u jako elementu oprocentowania kredytów udzielanych konsumentów, a także wypełniania przez banki obciążających je obowiązków informacyjnych.

Dotychczasowe spory krajowe

Niektórzy konsumenci próbują na drodze sądowej podważać postanowienia umów kredytowych dotyczące zmiennego oprocentowania kredytów opartego na wskaźniku WIBOR, licząc m.in. na to, że sądy uznają je za niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385¹ k.c. Pozwoliłoby to uznać umowy kredytowe lub ich poszczególne postanowienia dotyczące WIBOR za bezskuteczne, co prowadziłoby do podobnie pozytywnego wyniku ekonomicznego, jaki osiągnęli kredytobiorcy w sporach dotyczących tzw. kredytów frankowych.

Jak podają media, na koniec marca 2025 r. w sądach toczyło się 1755 spraw dotyczących kredytów hipotecznych opartych na wskaźniku WIBOR. Nie jest to dużo, biorąc pod uwagę liczbę zawartych umów kredytowych z oprocentowaniem zmiennym opartym na WIBOR-ze. Przyczyną może być fakt, że w tzw. sprawach wiborowych zapadło dotychczas kilkadziesiąt orzeczeń, z których zdecydowana większość jest niekorzystna dla kredytobiorców[1]. Część spraw pozostaje jednak zawieszona, gdyż sądy krajowe czekają na zajęcie stanowiska przez Trybunał Sprawiedliwości UE. Sąd Okręgowy w Częstochowie (I C 1226/23) zadał bowiem TSUE pytania prejudycjalne dotyczące abuzywności klauzul umownych wprowadzających WIBOR jako podstawę oprocentowania zmiennego.

TSUE ma rozpatrzyć kwestię tzw. kredytów wiborowych na gruncie dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (sprawa C-471/24, PKO BP). Ponieważ dyrektywa 93/13/EWG została implementowana na grunt polskiego porządku prawnego za pośrednictwem m.in. art. 385¹ k.c., a polskie sądy mają obowiązek wykładni przepisów krajowych zgodnie z prawem unijnym, interpretacja tej dyrektywy przez TSUE, podobnie jak w przypadku kredytów frankowych, będzie miała kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięć polskich sądów w sprawach wiborowych.

Dotychczasowe zarzuty kredytobiorców podnoszone przeciwko umowom kredytowym z oprocentowaniem zmiennym opartym na WIBOR-ze podzielić można zasadniczo na dwie kategorie. Pierwsza dotyczy samego wskaźnika WIBOR – legalności jego stosowania w umowach kredytowych zawieranych z konsumentami oraz rzekomych nieprawidłowości w sposobie jego ustalania. Druga grupa zarzutów koncentruje się na rzekomej abuzywności (zgodnie z art. 385¹ k.c.) klauzul umownych dotyczących oparcia oprocentowania zmiennego na WIBOR-ze, w tym na niewywiązywaniu się przez banki z obowiązków informacyjnych wobec klientów.

Przepisy Kodeksu cywilnego regulujące tzw. abuzywność postanowień umownych omawiamy w osobnym artykule.

Czym jest WIBOR

W związku z pojawiającymi się zarzutami dotyczącymi legalności wskaźnika WIBOR, a także zgodności sposobu jego ustalania z prawem, warto wyjaśnić podstawowe kwestie związane z tym wskaźnikiem referencyjnym.

WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) to wskaźnik referencyjny stopy procentowej, określający oprocentowanie pożyczek na polskim rynku międzybankowym. Wskazuje, po jakim koszcie banki mogłyby lokować środki w innych bankach na określony czas. Jest powszechnie stosowany do ustalania zmiennego oprocentowania kredytów – zarówno konsumenckich, jak i hipotecznych. WIBOR wykorzystywany jest również w innych instrumentach finansowych, takich jak obligacje skarbowe i korporacyjne, stawki leasingów czy instrumenty inwestycyjne – jest zatem kluczowy dla całego systemu finansowego.

WIBOR funkcjonuje w Polsce od lat 90. XX wieku. Od 30 czerwca 2017 roku administratorem wskaźnika WIBOR jest GPW Benchmark S.A., spółka należąca do Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Wcześniej funkcję administratora pełniło Stowarzyszenie Rynków Finansowych ACI Polska (dawniej ACI Polska).

Od 16 grudnia 2020 r. WIBOR jest także kluczowym wskaźnikiem referencyjnym w rozumieniu rozporządzenia BMR, czyli rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych. Rozporządzenie BMR miało zapewnić dokładność i rzetelność indeksów i wskaźników referencyjnych stosowanych w Unii Europejskiej, gwarantując przy tym wysoki poziom ochrony konsumentów i inwestorów oraz sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego, w szczególności rynków finansowych[2].

Włączenie WIBOR-u do wykazu kluczowych wskaźników w rozumieniu rozporządzenia BMR wiąże się z istotnymi konsekwencjami prawnymi i nadzorczymi. Rozporządzenie BMR określa także wymogi, jakim muszą odpowiadać dane wejściowe, na podstawie których wyliczany jest dany wskaźnik.

Jak się ustala WIBOR

Proces ustalania WIBOR-u odbywa się w oparciu o metodologię ściśle określoną w „Regulaminie Stawek Referencyjnych WIBID i WIBOR”. Proces ustalania wskaźnika WIBOR na dany dzień nazywany jest fixingiem. W każdy dzień roboczy największe banki działające w Polsce, które są uczestnikami panelu WIBOR, przekazują deklaracje, po jakiej stopie procentowej byłyby gotowe udzielić pożyczki innym bankom na określone terminy. Dane te służą do ustalania wysokości wskaźnika WIBOR dla różnych terminów: overnight (O/N), tomorrow/next (T/N), 1 tydzień (1W), 1 miesiąc (1M), 3 miesiące (3M), 6 miesięcy (6M), 12 miesięcy (12M).

Dane służące do obliczenia WIBOR-u co do zasady powinny dotyczyć rzeczywistych transakcji, jednak jeśli takie dane nie są dostępne lub adekwatne, można wykorzystać weryfikowalne dane niedotyczące transakcji[3]. Z przesłanych przez banki paneli kwotowań usuwa się wartości skrajne (najwyższe i najniższe), zaś z pozostałych wartości wylicza się średnią arytmetyczną. Otrzymany wynik stanowi wartość WIBOR dla danego okresu. W każdym dniu fixingu wskaźnik jest publikowany na stronie GPW Benchmark S.A. Jeśli kwotowania prześle mniej niż 6 banków uczestniczących w fixingu, wskaźnik nie jest wyznaczany.

Opisana procedura ma zastosowanie do wskaźnika WIBOR po jego reformie związanej z wdrożeniem rozporządzenia BMR, tj. po 16 grudnia 2020 r. Niemniej nie oznacza to, że wskaźnik WIBOR przed tą datą był wadliwy (w tym artykule nie analizujemy wcześniejszego sposobu wyliczania wskaźnika WIBOR).

Co ważne, na opisaną charakterystykę wskaźnika WIBOR zwracają również uwagę sądy krajowe, które nie podzielają zarzutów konsumentów kwestionujących legalność wskaźnika WIBOR oraz prawidłowość sposobu jego ustalania.

Zarzuty wobec wskaźnika WIBOR

Jednym z zarzutów wobec wskaźnika WIBOR jest twierdzenie, że nie opiera się on na rzeczywistych transakcjach na rynku międzybankowym, lecz na arbitralnych kwotowaniach banków, pozostających w konflikcie interesów[4]. W związku z tym kwestionowana jest zgodność WIBOR-u z wymogami unijnego rozporządzenia BMR. Poważne wątpliwości budzi jednak to, czy sądy cywilne – ze względu na związanie ostateczną decyzją administracyjną – w ogóle mają kompetencje do badania prawidłowości sposobu wyliczania tego wskaźnika.

Jak wskazał w lipcu 2024 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach (I C 308/24), orzecznictwo Sądu Najwyższego jest w tym zakresie jednoznaczne: ostateczna decyzja administracyjna wiąże sądy cywilne, a jeśli z ostatecznej decyzji Komisji Nadzoru Finansowego wynika, że metodologia ustalania WIBOR-u spełnia wymogi rozporządzenia BMR, to sąd nie może ponownie badać, na jakiego rodzaju danych wskaźnik został oparty (zob. decyzja KNF z 16.12.2020 r., a także dotyczący tej decyzji komunikat KNF z 17.12.2020 r.). Dlatego wskazuje się niekiedy, że zgodność WIBOR-u z przepisami prawa nie podlega ocenie sądów cywilnych w ramach sporów konsumentów z bankami udzielającymi kredytów.

Polskie sądy co do zasady nie podzielają także argumentu, że banki mogą jednostronnie kształtować wskaźnik WIBOR, analogicznie do swobodnego ustalania tabel kursowych w sprawach kredytów frankowych. Zwraca się uwagę, że proces ustalania WIBOR-u (fixing) jest wieloetapowy i opiera się na danych przekazywanych przez wiele banków należących do panelu, co znacząco ogranicza wpływ pojedynczego uczestnika[5]. Banki spoza panelu nie mają natomiast żadnego wpływu na wysokość wskaźnika.

Przykładowo Sąd Okręgowy w Olsztynie (I C 162/22) wskazał, że rynkowa stopa referencyjna WIBOR 3M (...) nie podlega negocjacji stron oraz nie jest określana dowolnie przez powodowy bank, lecz powstaje w oparciu o rynek międzybankowy i zależna jest od czynników, takich jak na przykład inflacja czy wysokość stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej (podobnie sąd ten wypowiadał się w sprawach I C 523/23 oraz I C 425/23).

Również Sąd Apelacyjny w Poznaniu (I ACa 368/22) podkreślił, że stawka WIBOR jest wartością, na którą żadna ze stron umowy kredytowej nie ma bezpośredniego wpływu. W związku z tym sądy uznają, że mechanizm ustalania WIBOR-u jest zbyt złożony i uregulowany, by umożliwiał arbitralny wpływ pojedynczego banku na wskaźnik WIBOR, którego wartość kształtowana jest w oparciu o obiektywne i zewnętrzne czynniki rynkowe.

Pytania prejudycjalne do TSUE (C-471/24, PKO BP)

Jak wskazano we wstępie, spora część sądów krajowych oczekuje na interpretację dyrektywy 93/13/EWG przez TSUE (który jest podmiotem wyłącznie upoważnionym do dokonywania wykładni prawa unijnego). Interpretacja TSUE ma rozstrzygnąć ewentualne wątpliwości w kwestii abuzywności postanowień umownych wprowadzających WIBOR jako podstawę oprocentowania zmiennego.

W tym zakresie Sąd Okręgowy w Częstochowie, w dniu 3 lipca 2024 r., złożył do TSUE wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Sąd zadał cztery pytania prejudycjalne, które zmierzają do ustalenia:

1. czy art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG stoi na przeszkodzie badaniu abuzywności postanowień umownych wprowadzających WIBOR jako podstawę oprocentowania zmiennego,
2. czy postanowienia umowne wprowadzające WIBOR jako podstawę oprocentowania zmiennego stanowią główny przedmiot umowy w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG i czy można uznać je za jednoznaczne,
3. jeśli odpowiedź na dwa powyższe pytania będzie twierdząca – czy postanowienia umowne wprowadzające WIBOR jako podstawę oprocentowania zmiennego spełniają warunki abuzywności zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG,
4. jeśli odpowiedź na wszystkie powyższe pytania będzie twierdząca – jaki powinien być skutek uznania postanowień wprowadzających WIBOR jako podstawę oprocentowania zmiennego za niedozwolone klauzule umowne, w szczególności czy możliwe jest dalsze funkcjonowanie umowy, w której wysokość oprocentowania kredytu – po wyeliminowaniu WIBOR-u – będzie się opierała wyłącznie na stałej marży banku.

Odpowiedź TSUE na te pytania ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia rozstrzygnięć polskich sądów w sprawach wiborowych. Choć dyrektywa 93/13/EWG nie jest bezpośrednio stosowana w polskim porządku prawnym, to została do niego transponowana za pośrednictwem m.in. art. 485¹ k.c., dotyczącego niedozwolonych klauzul umownych. Zgodnie zaś z utrwalonym orzecznictwem TSUE sądy krajowe, stosując prawo wewnętrzne, a zwłaszcza przepisy transponujące dyrektywę do krajowego porządku prawnego, powinny tak dalece jak to możliwe interpretować prawo wewnętrzne w sposób zgodny z prawem UE (tak m.in. wyrok TS w sprawie von Colson, C-14/83). Oznacza to, że polskie sądy stosujące art. 485¹ k.c. na gruncie spraw wiborowych są zobowiązane interpretować ten przepis zgodnie z treścią i celem dyrektywy 93/13/EWG.

Rozprawa przed TSUE w sprawie zainicjowanej wnioskiem Sądu Okręgowego w Częstochowie odbyła się 11 czerwca 2025 r. Była to pierwsza rozprawa przed TSUE dotycząca spraw wiborowych. Po wysłuchaniu stanowisk stron, a także przedstawicieli Komisji Europejskiej oraz Rządu RP i Rządu Portugalii, TSUE zdecydował się zasięgnąć opinii Rzecznika Generalnego, która zostanie przedstawiona 11 września 2025 r. Wyroku w sprawie C-471/24, PKO BP należy się więc spodziewać najprędzej w I połowie 2026 r.

Podsumowanie

Podsumowując – mając na względzie charakter wskaźnika referencyjnego WIBOR oraz regulacje rozporządzenia BMR – zarzuty konsumentów dotyczące legalności i prawidłowości wyliczania WIBOR-u nie zasługują na uwzględnienie.

Sądy krajowe słusznie podnoszą niekiedy, że nie mogą badać, czy metoda wyliczania tego wskaźnika jest zgodna z prawem, gdyż organ nadzoru – Komisja Nadzoru Finansowego – wydał ostateczną decyzję administracyjną, uznając proces wyznaczania wskaźnika referencyjnego WIBOR za zgodny z wymaganiami nałożonymi na podstawie przepisów prawa Unii Europejskiej (wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z 8 lipca 2024 r., I C 308/24).

Z kolei zarzut, że poszczególne banki mogłyby arbitralnie wpływać na wysokość WIBOR-u, jest niezgodny z charakterystyką tego wskaźnika, w szczególności z procesem jego wyliczania (fixingiem)”[6]. W tym miejscu warto również wspomnieć o przeprowadzonej przez Komisję Nadzoru Finansowego ocenie kluczowego wskaźnika referencyjnego WIBOR za okres od 1 grudnia 2022 r. do 31 grudnia 2024 r., z której wynika, że WIBOR utrzymuje zdolność do pomiaru rynku oraz realiów gospodarczych, do pomiaru których został ustalony.

Nieuzasadniona jest też argumentacja, że zastosowanie WIBOR-u do oprocentowania kredytu konsumenckiego prowadzi do nierównomiernego rozkładu ryzyka. Polskie orzecznictwo słusznie wskazuje, że ryzyko zmiany wskaźnika referencyjnego WIBOR w równym stopniu obciąża obie strony umowy, a nie tylko kredytobiorcę (wyrok Sądu Rejonowego w Gdyni z 30 września 2024 r., I C 654/23).

Jeśli chodzi o kwestię możliwości zastosowanie art. 385¹ § 1 k.c. do postanowień umownych wprowadzających WIBOR jako podstawę oprocentowania zmiennego, to ostateczny głos w tej zależy od TSUE i jego odpowiedzi na zadane przez sąd krajowy pytania prejudycjalne.

Mateusz Kosiorowski, adwokat, Anna Szczęsna, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy