Podejrzany

01.05.2014 Sprawy karne | postępowania w Polsce

Kim jest podejrzany?

Za podejrzanego uważa się osobę, wobec której w toku śledztwa lub dochodzenia wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Ostatnia sytuacja dopuszczalna jest w ramach tzw. dochodzenia w niezbędnym zakresie oraz w dochodzeniu.

Od podejrzanego należy odróżnić osobę podejrzaną, czyli taką, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa, ale której nie przedstawiono jeszcze zarzutu popełnienia przestępstwa. Co ważne, osoba ta nie jest stroną postępowania karnego.

Podejrzany z chwilą wniesienia do sądu aktu oskarżenia albo wniosku o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar, albo wniosku o warunkowe umorzenie postępowania staje się oskarżonym. Podejrzany jest stroną postępowania przygotowawczego.

Podejrzany nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.

Oskarżonego (podejrzanego) uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Przed pierwszym przesłuchaniem podejrzany otrzymuje na piśmie pouczenia o przysługujących mu uprawnieniach i obowiązkach.

Jakie obowiązki ma podejrzany?

Podejrzany w toku postępowania jest zobowiązany poddać się:

oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; w szczególności wolno od podejrzanego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom;
badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu podejrzanego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności podejrzany jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, jeżeli nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu podejrzanego lub innych osób;
pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu podejrzanego lub innych osób.

Ponadto do podstawowych obowiązków podejrzanego w procesie karnym należą:

stawienie się na każde wezwanie w toku postępowania karnego. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa podejrzanego można zatrzymać i sprowadzić przymusowo;
wskazanie adresata dla doręczeń w kraju, jeżeli przebywa za granicą; jeśli podejrzany tego nie uczyni, pismo wysłane pod ostatnio znanym adresem w kraju albo, jeżeli adresu tego nie ma, załączone do akt sprawy, uważa się za doręczone;
zawiadamianie o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie; jeśli podejrzany nie poda nowego adresu, pisma wysłane w toku trwającego śledztwa lub dochodzenia pod dotychczasowy adres uważa się za doręczone.

Z jakich praw korzysta podejrzany?

Do najważniejszych uprawnień podejrzanego w procesie karnym należą:

prawo uzyskania, za zgodą prokuratora, dostępu do akt sprawy. Podejrzany może sporządzać odpisy oraz odpłatnie uzyskać kserokopie z akt lub uwierzytelnione odpisy, jak również nieodpłatnie sporządzić fotokopie akt sprawy,
prawo składania wyjaśnień. Podejrzany może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień,
prawo żądania podania mu ustnie podstaw zarzutów do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami śledztwa, a także żądania sporządzenia uzasadnienia postawionych zarzutów na piśmie – uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i jego obrońcy w terminie 14 dni,
prawo korzystania z pomocy obrońcy. Podejrzany może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców. Musi być reprezentowany przez obrońcę, jeżeli nie ukończył 18 lat, jest głuchy, niemy lub niewidomy, jeśli zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona albo czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny, a także gdy sąd uzna, że występują inne okoliczności utrudniające jego obronę. Podejrzany musi mieć również obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeżeli zarzucono mu zbrodnię,
jeżeli podejrzany w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny, może złożyć do sądu właściwego do rozpoznania sprawy wniosek o wyznaczenie mu obrońcy z urzędu,
prawo żądania przesłuchania go z udziałem ustanowionego obrońcy, niestawiennictwo obrońcy nie tamuje jednak przesłuchania,
prawo żądania w postępowaniu przygotowawczym umożliwienia mu w toku przesłuchania złożenia wyjaśnień na piśmie, przy czym przesłuchujący z ważnych powodów może odmówić zgody na złożenie wyjaśnień na piśmie,
jeżeli podejrzany nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, ma prawo korzystać z bezpłatnej pomocy tłumacza, a także uzyskać wraz z tłumaczeniem odpisy postanowień o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, aktu oskarżenia oraz orzeczeń podlegających zaskarżeniu lub kończących postępowanie (za zgodą oskarżonego można poprzestać na ogłoszeniu przetłumaczonego orzeczenia kończącego postępowanie, jeżeli nie podlega ono zaskarżeniu),
prawo składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (innymi słowy prawo składania wniosków dowodowych, np. o przesłuchanie określonych osób, zbadanie określonych okoliczności),
jeżeli czynności śledztwa lub dochodzenia nie będzie można powtórzyć na rozprawie, podejrzany i jego obrońca mogą być dopuszczeni do udziału w tej czynności, chyba że w razie zwłoki zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu. Prokurator może także dopuścić podejrzanego do udziału w innych czynnościach śledztwa lub dochodzenia,
organ prowadzący postępowanie przygotowawcze ma obowiązek doręczyć podejrzanemu odpis postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych albo instytucji naukowej lub specjalistycznej. Organ ten zezwala też na udział w przesłuchaniu biegłego i zapoznanie się z jego opinią, przy czym podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się, gdy spowodowałoby to poważne trudności;
prawo otrzymania na swój koszt po jednej kopii zapisu dźwiękowego lub obrazu utrwalonego w ten sposób czynności procesowej,
prawo do wniosku o końcowe zapoznanie go z materiałami postępowania, przy czym w przypadku prawidłowego powiadomienia go o terminie tej czynności jego nieusprawiedliwione niestawiennictwo nie tamuje dalszego postępowania,
w terminie trzech dni od daty zapoznania się z materiałami postępowania podejrzany ma prawo składać wnioski dowodowe oraz wnioski o uzupełnienie o określone dokumenty zawarte w aktach sprawy materiału dowodowego, który ma być przekazany sądowi wraz z aktem oskarżenia.

Jakie środki zapobiegawcze można zastosować wobec podejrzanego?

W toku postępowania karnego wobec podejrzanego mogą być stosowane środki zapobiegawcze. Stosowanie środków zapobiegawczych ma na celu zapewnienie prawidłowego toku postępowania, a więc zapobieżenie uchylaniu się podejrzanego od wymiaru sprawiedliwości oraz utrudnianiu przez niego postępowania w sposób zabroniony przez prawo. Wyjątkowo stosowanie środków zapobiegawczych możliwe jest w celu zapobieżenia popełnieniu przez podejrzanego nowego, ciężkiego przestępstwa. Środki zapobiegawcze mogą być stosowane wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany popełnił przestępstwo.

Najsurowszym środkiem zapobiegawczym, jaki może zostać zastosowany wobec podejrzanego, jest tymczasowe aresztowanie. Środek ten może być stosowany wyłącznie na mocy postanowienia sądu na wniosek prokuratora. Pozostałe środki zapobiegawcze stosuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym również prokurator. Oprócz tymczasowego aresztowania Kodeks postępowania karnego przewiduje następujące środki zapobiegawcze:

poręczenie majątkowe (w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki),
poręczenie społeczne (od pracodawcy, u którego oskarżony jest zatrudniony, od kierownictwa szkoły lub uczelni, których oskarżony jest uczniem lub studentem, od zespołu, w którym oskarżony pracuje lub uczy się, albo od organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem, można, na ich wniosek, przyjąć poręczenie, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania),
poręczenie indywidualne (poręczenie, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania, można także przyjąć od osoby godnej zaufania),
oddanie pod dozór Policji,
nakaz opuszczenia przez oskarżonego lokalu mieszkalnego (zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym),
zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazanie powstrzymania się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów,
zakaz opuszczania kraju, który może być połączony dodatkowo z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy.

Wobec podejrzanego może być zastosowany także inny środek przymusu, którym jest zabezpieczenie majątkowe. Jest to możliwe w razie zarzucenia podejrzanemu popełnienia przestępstwa, za które można orzec grzywnę lub świadczenie pieniężne albo w związku z którym można orzec przepadek lub środek kompensacyjny, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia w zakresie grzywny, świadczenia pieniężnego, przepadku lub środka kompensacyjnego będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione.