Ograniczenia w sprzedaży przez internet w umowach dystrybucyjnych
Dostawcy lubią mieć wpływ na sposób sprzedaży ich towarów przez dystrybutorów. Warto jednak pamiętać, że zbytnia ingerencja w działalność e-commerce prowadzoną przez dystrybutora może zostać uznana za antykonkurencyjne porozumienie.
W naszej praktyce coraz częściej spotykamy się z klauzulami ograniczającymi prawo dystrybutora do sprzedaży przez internet. Warto pamiętać, że zbytnia ingerencja dostawcy w działalność e-commerce prowadzoną przez dystrybutora może zostać uznana za antykonkurencyjne porozumienie. Działanie takie obarczone jest ryzykiem kary finansowej w wysokości do 10% przychodu przedsiębiorcy zaangażowanego w taką praktykę, nakładanej przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Z tego względu warto wskazać, które ograniczenia w większości przypadków będą dozwolone, a które przeważnie będą zakazane. Bazując na europejskim orzecznictwie i literaturze, można zaproponować następujący podział1:
| Ograniczenia zasadniczo zakazane | Ograniczenia zasadniczo dozwolone |
| całkowity zakaz sprzedaży przez internet | ograniczenia w wykorzystaniu internetu do sprzedaży aktywnej (o ile wykorzystywanie internetu prowadziłoby do sprzedaży aktywnej na terytoriach lub na rzecz grup klientów zarezerwowanych dla innych wyłącznych dystrybutorów) |
| zobowiązanie dystrybutora do uniemożliwienia klientom znajdującym się na terytorium zastrzeżonym dla innego dystrybutora przeglądania jego strony internetowej | obowiązek spełniania określonych przez dostawcę wymogów jakościowych w wyglądzie strony internetowej dystrybutora i jej funkcjonalności |
| uzgodnienie, że dystrybutor będzie automatycznie przekierowywał klientów spoza przyznanego mu terytorium na stronę internetową producenta lub innych dystrybutorów | zakaz sprzedaży produktów markowych za pośrednictwem platform aukcyjnych typu eBay, allegro (wymagana indywidualna ocena prawna) |
| uzgodnienie, że dystrybutor zakończy transakcje internetowe klientów w momencie, kiedy okaże się, że dane ich karty kredytowej zawierają adres znajdujący się na terytorium, które jest przypisane innemu dystrybutorowi | obowiązek posiadania fizycznego punktu sprzedaży spełniającego określone kryteria |
| zobowiązanie dystrybutora do ograniczenia ilości lub wartości sprzedaży przez internet | wymóg, aby dystrybutor sprzedawał pewną bezwzględną ilość produktów (nienadmierną; ujętą wartościowo lub wolumenowo) poza internetem w swoim stacjonarnym lokalu |
| zobowiązanie dystrybutora do zapłaty wyższej ceny zakupu za produkty przeznaczone do sprzedaży w internecie niż za produkty przeznaczone do sprzedaży poza internetem | swoboda dostawcy w określeniu zasad jego wsparcia związanych ze zwrotem produktów oraz ze stosowaniem bezpiecznych systemów płatności |
| zakazanie dystrybutorowi prowadzenia swojej strony internetowej w różnych wersjach językowych | prawo dostawcy do ustanowienia na rzecz dystrybutora stałego dofinansowania (opłaty) w celu wsparcia sprzedaży w internecie lub poza nim (przy czym nie może ono wzrastać wraz z obrotem osiągniętym poza internetem) |
| zakaz podawania przez dystrybutora do publicznej wiadomości detalicznych cen sprzedaży, a jedynie na zapytanie klienta | zobowiązanie dystrybutorów działających w systemie dystrybucji selektywnej do przestrzegania maksymalnej ilości towaru, którą mogą sprzedać za pośrednictwem internetu nabywcy indywidualnemu (konsumentowi) |
| wprowadzenie obowiązku osobistego odbioru towaru przez klienta | zobowiązanie dystrybutora do utrzymywania w stacjonarnym punkcie sprzedaży (racjonalnie) określonej ilości towaru względem jego oferty umieszczonej na stronie internetowej |
| zakaz wysyłki przez dystrybutora towaru za granicę | wyznaczenie przez dostawcę określonych terminów dostaw do klienta |
| nakaz oferowania klientom interaktywnych porad w czasie rzeczywistym oraz odpowiadania na wiadomości e-mail klientów w określonym czasie (w godzinach zbliżonych do godzin funkcjonowania stacjonarnych punktów sprzedaży danego dystrybutora) | |
| obowiązek tworzenia dedykowanych stron internetowych dla poszczególnych linii produktów | |
| zakaz sprzedaży przez internet produktów niebezpiecznych |
Sytuacje określone w tabeli jako zasadniczo dozwolone mogą zostać uznane za antykonkurencyjne (tj. zakazane) jedynie wyjątkowo. Może to nastąpić przede wszystkim w sytuacji, gdy udział rynkowy dostawcy lub dystrybutora przekracza 30% i jednocześnie z uwagi na okoliczności sprawy ograniczenia w sprzedaży przez internet faktycznie i istotnie blokują ten kanał sprzedaży, zmniejszając wybór dostępny dla konsumentów oraz presję cenową między dystrybutorami. Ponadto mogą być one uznane za antykonkurencyjne, jeśli uzgodnione parametry poszczególnych ograniczeń – rozpatrywane łącznie – są w oczywisty sposób nadmierne i nieekwiwalentne, a ich głównym celem lub skutkiem jest istotne ograniczenie sprzedaży przez internet (i związanej z nią presji cenowej oraz możliwości wyboru).
Sytuacje określone w tabeli jako zasadniczo zakazane mogą jednak okazać się dopuszczalne, jeśli:
- przedsiębiorca wykaże, że antykonkurencyjny cel porozumienia jest pozorny, albowiem jest on usprawiedliwiony szeroko pojętym otoczeniem ekonomiczno-biznesowym porozumienia i w związku z tym ograniczenie jest obiektywnie uzasadnione; lub
- przedsiębiorca wykaże, że porozumienie nie tylko nie miało antykonkurencyjnego celu, lecz także nie może mieć antykonkurencyjnych skutków; lub
- przedsiębiorca wykaże spełnienie czterech przesłanek indywidualnego zwolnienia zawartych art. 8 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, tj. wykaże, że w ogólnym rozrachunku prokonkurencyjne skutki porozumienia przeważają nad jego antykonkurencyjnymi efektami.
W większości przypadków porozumienia wertykalne zawierające klauzule ograniczające prawo dystrybutora do nieskrępowanej sprzedaży przez internet będą traktowane jako porozumienia zakazane ze względu na antykonkurencyjny cel. Instytucja zakazu ze względu na antykonkurencyjny skutek będzie stosowana w wyjątkowych sytuacjach.
W większości przypadków porozumienia wertykalne zawierające klauzule ograniczające prawo dystrybutora do nieskrępowanej sprzedaży przez internet będą traktowane jako:
- porozumienia podziałowe (wykluczenie ryzyka, że dystrybutor będzie sprzedawał przez internet towary na terenach zarezerwowanych dla jego konkurentów); lub
- porozumienia kontyngentowe (porozumienie ma na celu ograniczenie zbytu przez internet); lub
- porozumienia cenowe (ograniczenie ma na celu eliminację presji cenowej typowej dla e-commerce).
W konsekwencji w przeważającej większości przypadków omawiane porozumienie nie będzie korzystać ze zwolnienia de minimis.
Zagwarantowanie wysokiego bezpieczeństwa prawnego dla ww. ograniczeń może nastąpić w sytuacji wyboru przez dostawców modelu agencyjnego (tzw. prawdziwa agencja) zamiast modelu dystrybucyjnego. Oznacza to jednak, że dostawca musi ponosić prawie pełne ryzyko i koszty działalności agenta związane ze sprzedażą jego produktów.
dr Antoni Bolecki, Zespół Prawa Konkurencji kancelarii Wardyński i Wspólnicy
_____________
1 Szczegółowe uzasadnienie dla powyższej klasyfikacji przedstawiam w Internetowym Kwartalniku Antymonopolowym i Regulacyjnym 3(2) 2013, w artykule pt. „Ograniczenia w sprzedaży przez Internet w umowach dystrybucyjnych”.
