Kara umowna a kara gwarancyjna w umowach sprzedaży udziałów i akcji
Strona, która nie wykonała zobowiązania zabezpieczonego karą umowną, może się bronić tym, że niewykonanie to nastąpiło nie z jej winy. Dlatego czasem korzystniej jest zabezpieczyć zobowiązanie karą gwarancyjną.
Strony umowy sprzedaży udziałów i akcji często zabezpieczają wykonanie różnego typu zobowiązań niepieniężnych karą umowną. Typowymi zobowiązaniami zabezpieczanymi karą umowną są np. obowiązek stawienia się na zamknięciu transakcji, obowiązek zachowania poufności czy obowiązek dokonania określonych działań potransakcyjnych, takich jak wydanie dokumentów spółki. Zastrzegając karę umowną, trzeba jednak pamiętać, że stosują się do niej ogólne zasady dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej (zob. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 28 września 2010 r., sygn. akt V ACa 267/10, wyrok Sądu Najwyższego z 6 października 2010 r., sygn. akt II CSK 180/10). Zgodnie z tymi zasadami strona zobowiązana do dokonania określonego działania lub zaniechania odpowiada za szkodę spowodowaną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem tego zobowiązania tylko, gdy ponosi odpowiedzialność za takie niewykonanie lub nienależyte wykonanie (art. 471 Kodeksu cywilnego).
Zastosowanie ogólnych zasad dotyczących odpowiedzialności kontraktowej do kary umownej w praktyce oznacza, że strona zobowiązana do zapłaty kary umownej będzie mogła się bronić tym, że dochowała należytej staranności, a niewykonanie lub nienależyte wykonanie nie nastąpiło z jej winy. Taka sytuacja może nastąpić, gdy kara umowna nałożona jest na sprzedającego za działania lub zaniechania spółki będącej przedmiotem transakcji, czyli np. w sytuacji, gdy celem ochrony praw kupującego sprzedający zobowiązał się w umowie przedwstępnej, że w okresie poprzedzającym zawarcie umowy przyrzeczonej spółka będzie działała w określony sposób i np. nie będzie podejmowała nowych inwestycji (klauzule typu stand still). Ponieważ sprzedający jako wspólnik (akcjonariusz) ma zgodnie z prawem ograniczony wpływ na działanie zarządu spółki, który może wbrew postanowieniom umowy przeprowadzić zakazaną inwestycje, kara umowna może okazać się niewystarczającą ochroną dla kupującego.
W związku z powyższym dla kupującego korzystniejsze jest zabezpieczenie wykonania zobowiązań dotyczących określonych działań lub zaniechań spółki karą gwarancyjną, która nie ma celu odszkodowawczego, tylko gwarancyjny. Zobowiązany jest bowiem gwarantem tego, że określona sytuacja nastąpi lub nie nastąpi, i odpowiada bez względu na to, czy powstała szkoda oraz czy można mu przypisać odpowiedzialność za nienastąpienie lub nastąpienie określonej sytuacji wbrew zapisom umowy. Możliwość umownego zastrzeżenia kary o charakterze gwarancyjnej potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego (np. wyrok z 15 października 2008 r., I CSK 154/08), wywodząc jej podstawę prawną z art. 473 k.c., zgodnie z którym możliwe jest na podstawie swobody umów przyjęcie odpowiedzialności za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy nie ponosi się takiej odpowiedzialności.
Magdalena Kasiarz, Grupa Transakcyjna i Zespół Prawa Korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy