Jak detektyw może pomóc w sprawie przeciwko nieuczciwemu dłużnikowi?
Adam Studziński: Zacznijmy może od czegoś ogólnego: jak poważny jest Pana zdaniem problem nieuczciwości dłużniczej?
Tomasz Mostowski: Jako detektyw poszukiwaniem majątku ukrytego przez nieuczciwych dłużników zajmuję się od 12 lat.
Przez wszystkie te lata obserwuję wraz z moimi kolegami z branży bardzo szybki wzrost liczby spraw, w których dłużnicy na różne sposoby starają się wywieść w pole swych wierzycieli. Można mówić wręcz o pogłębiającej się patologii w tym zakresie, o wielce niekorzystnych skutkach tego stanu rzeczy nie tylko dla porządku prawnego, ale i społecznego. Prowadzi to bowiem m.in. do zachwiania wiary w rudymentarną uczciwość uczestników gry rynkowej. Bez wiary w podstawową choćby uczciwość dłużnika wiele inicjatyw gospodarczych już na wstępie nie ma szans na powodzenie, ze szkodą dla wszystkich.
Jak działają nieuczciwi dłużnicy?
Dłużnicy niestety imają się przeróżnych nieuczciwych sposobów, aby uchylić się od wykonania swych zobowiązań. Jeżeli będziemy o tym dłużej rozmawiać, to postaram się przedstawić wszystkie najbardziej charakterystyczne typy oszukańczych zachowań dłużniczych obserwowanych przeze mnie i moich kolegów. Na ile będę mógł, przedstawię także „operacyjne” metody ich identyfikacji oraz zbierania dowodów pozwalających je zdemaskować.
Czy korzystanie z pomocy detektywów przy poszukiwaniu majątku dłużników jest legalne?
Główną podstawą prawną działania detektywów poszukujących majątku dłużników oraz uprawnień ułatwiających tę pracę jest ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych. Zgodnie z jej art. 2 usługami detektywistycznymi są czynności polegające na uzyskiwaniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji o osobach, przedmiotach i zdarzeniach, realizowane na podstawie umowy zawartej ze zleceniodawcą, w formach i w zakresach niezastrzeżonych dla organów i instytucji państwowych na mocy odrębnych przepisów. Mogą one między innymi dotyczyć spraw wynikających ze stosunków gospodarczych dotyczących wykonania zobowiązań majątkowych, zdolności płatniczych lub wiarygodności w tych stosunkach, albo poszukiwania mienia lub osób. I takie działania są oczywiście legalne.
Dodam jeszcze tutaj, że często w sprawach dotyczących weryfikacji stanu majątkowego dłużników ważne jest np. ustalenie miejsca ich faktycznego zamieszkania. Podstawowym uprawnieniem licencjonowanych detektywów lub zatrudniających ich przedsiębiorców jest przetwarzanie danych osobowych w trakcie usług detektywistycznych bez zgody osób, których te dane dotyczą. Jest to kluczowe uprawnienie, które ułatwia zbieranie informacji o dłużniku i jego majątku w rozmowach z osobami z ich otoczenia, na przykład z sąsiadami lub współpracownikami. Osoba bez uprawnień detektywa nie może prowadzić takich czynności, gdyż mogłaby narazić się na odpowiedzialność za przetwarzanie danych dłużnika bez jego zgody, a także mogłaby naruszyć dyspozycje innych przepisów dotyczących, na przykład, zniesławienia.
Co konkretnie może uzyskać osoba, która skorzysta z usług licencjonowanego detektywa?
Czymś najbardziej konkretnym jest raport detektywistyczny. Raport detektywistyczny może być dowodem m.in. w sprawie cywilnej. Raport taki nie korzysta wprawdzie z jakichś nadzwyczajnych przywilejów w postępowaniu dowodowym, ale w praktyce jest często jedynym dowodem na to, co, w jakim zakresie i gdzie dana osoba wykonuje, z kim się kontaktuje, gdzie mieszka, z czego żyje i jakie przedmioty majątkowe posiada. Zatem sąd ma wszelkie podstawy do czynienia w oparciu o raport detektywistycznych jednoznacznych i stabilnych ustaleń, np. co do pozornej czy też parawanowej funkcji danego bytu gospodarczego, za którym faktycznie ukrywa się dłużnik wraz ze swym majątkiem, lub co do rzeczywiście posiadanego przez dłużnika majątku.
Detektyw poszukujący majątku dłużnika lub jego samego może podejmować działania, które mogą do złudzenia przypominać „prowokację” lub „zakup kontrolowany” – ale oczywiście takimi działaniami nie są (te mogą wykonywać tylko organy ścigania). Można jednak tak ułożyć bieg realnej transakcji gospodarczej, że odda ona rzeczywisty sposób działania „inwigilowanego” podmiotu gospodarczego i pozwoli zgromadzić materiał dowodowy do sprawy sądowej. Ów materiał dowodowy zostanie odpowiednio opisany lub zilustrowany w formie „zwartej” – tj. w raporcie detektywistycznym.
Czy coś jeszcze chciałby Pan dodać, ogólnie opisując zaangażowanie detektywa w sprawach przeciwko nieuczciwym dłużnikom?
W pracy detektywa ważna jest bliska współpraca z prawnikami specjalizującymi się w ochronie wierzycieli przed nieuczciwymi dłużnikami. Dzięki takiej kooperacji jest możliwe m.in. dokładniejsze ustalenie miejsc, rzeczy, kręgu osób oraz istotnych dowodów, na których detektyw powinien być szczególnie skupiony – tak aby dostarczyć klientowi dowodów, przy pomocy których udowodni on przed sądem lub organami ścigania nieuczciwość dłużnika (osób z nim współdziałających) oraz uzyska ochronę swych roszczeń.
Dziękuję za dzisiejszą rozmowę. W kolejnej, jeśli Pan pozwoli, chciałbym porozmawiać o najbardziej charakterystycznych sposobach działania nieuczciwych dłużników.
Ja również dziękuję. Jestem do Państwa dyspozycji.
Rozmawiał Adam Studziński
