Dwa, trzy czy może dziesięć lat? | Co do zasady

Terminy przedawnienia roszczeń w transakcjach fuzji i przejęć

Jednym z kluczowych elementów każdej transakcji fuzji i przejęć jest zakreślenie granic (tak wartościowych, jak i czasowych) odpowiedzialności stron. Odpowiedzialność ta ma, z oczywistych względów, różny charakter i przedmiot. O ile jej źródłem w odniesieniu do kupującego jest obowiązek zapłaty umówionej ceny, o tyle w przypadku sprzedawcy odpowiedzialność obejmuje przede wszystkim brak wad przedmiotu transakcji i jego zgodność z oświadczeniami i zapewnieniami udzielonymi przy zawarciu umowy.

Jeżeli umowa sprzedaży udziałów nie przewiduje odpowiedzialności o charakterze gwarancyjnym, to do określenia ram czasowych odpowiedzialności będą miały zastosowanie przepisy o przedawnieniu roszczeń.

Przewidują one co do zasady trzy rodzaje terminów:

• 10-letni – mający zastosowanie w braku przepisu szczególnego (art. 118 k.c.);
• 3-letni – odnoszący się w szczególności do roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (art. 118 k.c.); oraz
• 2-letni – dotyczący m.in. roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy (art. 554 k.c.).

Z dyspozycji art. 119 k.c. wynika, że powyższe ustawowe terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez strony. Oznacza to, że długość okresu przedawnienia roszczeń jest w istocie niezależna od woli stron.

Z uwagi na praktykę obrotu – z której wynika, że transakcje na prawach udziałowych odbywają się z reguły pomiędzy przedsiębiorcami działającymi w formie spółek prawa handlowego – kluczowe znaczenie ma ustalenie, który z powyższych terminów przedawnienia ma zastosowanie do wzajemnych roszczeń takich stron wynikających z umów sprzedaży udziałów.

W tym celu należy, po pierwsze, zwrócić uwagę na dyspozycję art. 554 k.c. i ustalić, czy sprzedaż udziałów dokonywana jest „w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy”.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażony został pogląd¹, że sam fakt posiadania praw udziałowych w spółkach handlowych, jak również ich nabywanie i zbywanie, nie stanowi co do zasady przedmiotu działalności gospodarczej wspólników (sprzedawców, kupujących) tych spółek, jeżeli obrót takimi prawami wynika z wykonywania ich uprawnień majątkowych z tytułu stosunku spółki. O ile bowiem zbycie udziałów może być kwalifikowane jako sprzedaż „w zakresie działalności przedsiębiorstwa”, o której mowa w art. 554 k.c.², to jednak w praktyce nie w każdym wypadku będzie taką sprzedażą. Kluczowe jest w związku z tym określenie, czy w danym przypadku zbycie udziałów następuje „w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy” (i podlega regulacji art. 554 k.c.), czy też nie (i tym samym objęte jest przepisami ogólnymi)³.

Tytułem przykładu, jeżeli przedmiotem działalności (faktycznie prowadzonej) sprzedawcy jest obrót udziałami, to nie ulega wątpliwości, że do dokonanej przezeń sprzedaży udziałów przepis art. 554 k.c. znajdzie zastosowanie. Inaczej z kolei będzie w sytuacji, gdy sprzedawca prowadzi inną działalność, zaś np. w ramach wewnętrznej reorganizacji zbywa mniejszościowy pakiet udziałów w spółce zajmującej się prowadzeniem działalności innej niż sam sprzedawca. W tym ostatnim przypadku, w zależności od konkretnych okoliczności, można przyjąć, że zbycie udziałów nie będzie spełniało przesłanek określonych w art. 554 k.c.

Po drugie, niezbędne jest też zbadanie, czy roszczenie strony umowy sprzedaży jest „związane z prowadzeniem działalności gospodarczej” (na które to związanie wskazuje art. 118 k.c.).

Pod pojęciem czynności związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej rozumie się w orzecznictwie czynności podejmowane w celu bezpośredniego lub choćby pośredniego realizowania zadań mieszczących się w przedmiocie działalności danego podmiotu⁴. Oczywiście nie oznacza to, że każde działanie podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą (w tym każde nabycie lub zbycie udziałów) należy kwalifikować jako pozostające w związku z prowadzoną przezeń działalnością gospodarczą⁵. Jak wskazuje Sąd Najwyższy⁶, czynności podejmowane przez podmiot gospodarczy wchodzą w zakres prowadzonej przez ten podmiot działalności gospodarczej, o ile pozostają w normalnym, funkcjonalnym związku z tą działalnością. W szczególności jeżeli są podejmowane w celu realizacji zadań związanych z przedmiotem działalności danego podmiotu.

Jeżeli więc np. sprzedawca zbywa udziały w należącym do niego podmiocie zależnym, za którego pośrednictwem prowadził jakąś część swojej dotychczasowej działalności gospodarczej, uznanie istnienia owego związku pomiędzy zawarciem umowy sprzedaży udziałów a prowadzoną przez sprzedawcę działalnością gospodarczą wydaje się uzasadnione.

Podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że:

• po pierwsze, określony w art. 554 k.c. dwuletni termin przedawnienia odnosi się wyłącznie do roszczeń przysługujących sprzedającym, dokonującym sprzedaży w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa;
• po drugie, trzyletni okres przedawnienia z art. 118 k.c. może mieć zastosowanie zarówno do sprzedającego (innego niż wskazany powyżej), jak i do kupującego – gdy zawarta umowa sprzedaży udziałów pozostaje w związku z prowadzoną przez daną stronę działalnością gospodarczą; i wreszcie
• po trzecie, dziesięcioletni okres przedawnienia, o którym mowa w art. 118 k.c., znajdzie zastosowanie do każdej ze stron umowy sprzedaży, o ile umowa taka nie ma związku z działalnością gospodarczą danej strony.

Tym samym problem okresu przedawnienia roszczeń przysługujących stronie umowy sprzedaży udziałów jest uzależniony od relacji pomiędzy zawarciem umowy a przedmiotem prowadzonej przez stronę działalności gospodarczej.

Odpowiednio więc terminy przedawnienia roszczeń wynikających z jednego stosunku obligacyjnego (umowy sprzedaży udziałów) mogą być dla każdej ze stron odmienne. Ten stan rzeczy słusznie skłania niektórych przedstawicieli piśmiennictwa⁷ do formułowania postulatu de lege ferenda w zakresie uchylenia przepisu art. 554 k.c.

Maciej Szewczyk, Grupa Transakcyjna kancelarii Wardyński i Wspólnicy

___________________

¹ Por. wyroki SN z 2 grudnia 2010 r., I CSK 10/10, oraz z 23 października 2013 r., IV CSK 151/13.

² Por. wyrok SN z 19 listopada 2004 r., II CK 175/04.

³ Por. uchwała SN z 29 lutego 1996 r., III CZP 13/96, OSNC 1996, nr 5, poz. 71.

⁴ Por. uchwała SN z 25 listopada 2011 r., III CZP 67/11, OSNC 2012, nr 6, poz. 69, a także uchwała SN z 22 lipca 2005 r., III CZP 45/05, OSNC 2006, nr 4, poz. 66; oraz wyrok SN z 30 stycznia 1997 r., IV CSK 356/06 i powołane tam orzecznictwo.

⁵ Uchwała SN (7) z 14 maja 1998 r., III CZP 12/98, OSNC 1998, nr 10, poz. 151.

⁶ Por. uchwała SN z 11 czerwca 1992 r., III CZP 64/92, OSNCP 1992, nr 12, poz. 225.

⁷ Por. J.P. Naworski, Przedawnienie roszczeń sprzedawcy o zapłatę ceny oraz odsetki za opóźnienie w jej zapłacie (na tle orzeczeń Sądu Najwyższego), PPH 2000, nr 4, s. 38 i n.; oraz K. Pietrzykowski, komentarz do art. 554 k.c. w: Kodeks cywilny. Komentarz., t. 2, wyd. 6, Warszawa 2011