Likwidacja zwolnienia od podatku dochodowego dla funduszy inwestycyjnych zamkniętych i inne zmiany | Co do zasady

Ostatniego dnia października na stronie Sejmu opublikowano informację o wniesieniu poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Zmiany w tej drugiej ustawie mają wejść w życie 1 stycznia 2017 r. i mają polegać w szczególności na likwidacji podmiotowego zwolnienia od podatku dochodowego od osób prawnych dla Funduszy Inwestycyjnych Zamkniętych. Dotychczas zwolnienie to stanowiło istotny instrument optymalizacji podatkowej m.in. dla podmiotów operujących na rynku obrotu wierzytelnościami lub nieruchomościami, czy też dla podatników chcących uchronić się przed regulacjami o zagranicznych spółkach kontrolowanych (CFC).

Stan prawny w 2016 r.

Art. 6 ust. 1 pkt 10 i 11 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: ustawa o CIT) przewiduje zwolnienie podmiotowe dla funduszy inwestycyjnych działających na podstawie przepisów polskiej ustawy o funduszach inwestycyjnych oraz instytucji wspólnego inwestowania posiadających siedzibę w innym niż Polska państwie członkowskim UE lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego po spełnieniu przez nie pewnych dodatkowych warunków. Zwolnienie obejmujące ww. zagraniczne instytucje wspólnego inwestowania zostało dodane do ustawy o CIT od 2011 r., a następnie zostało zmienione od 4 grudnia 2011 r.

Powyższe zwolnienie podmiotowe oznacza, że fundusze inwestycyjne – niezależnie od ich rodzaju – nie płacą podatku dochodowego od osób prawnych (dalej: CIT) m.in. od dochodów uzyskiwanych ze zbycia papierów wartościowych, otrzymanych dywidend, odsetek itp. Celem zwolnienia jest uniknięcie podwójnego opodatkowania tych dochodów po stronie uczestników funduszy, ponieważ dochody uzyskane przez inwestorów (np. z umorzenia jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych) podlegają podatkowi dochodowemu. Z punktu widzenia uczestnika omawiane zwolnienie pozwala zatem na odroczenie opodatkowania dochodów generowanych przez fundusz inwestycyjny do czasu ich faktycznej realizacji oraz na uniezależnienie wysokości obciążenia podatkowego od konkretnych decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez osoby zarządzające funduszem.

Planowane zmiany

Opublikowany poselski projekt nowelizacji ustawy o CIT diametralnie zmienia sytuację podatkową funduszy inwestycyjnych, w szczególności Funduszy Inwestycyjnych Zamkniętych (dalej: FIZ). Poniżej prezentujemy założenia autorów nowelizacji.

Likwidacja zwolnienia podmiotowego dla funduszy inwestycyjnych

Projekt nowelizacji ustawy o CIT przewiduje w szczególności zmianę charakteru zwolnienia stosowanego wobec funduszy inwestycyjnych ze zwolnienia podmiotowego na podmiotowo-przedmiotowe. Zakłada on uchylenie art. 6 ust. 1 pkt 10 i 10a ustawy o CIT (w którym uregulowane jest zwolnienie o charakterze podmiotowym) oraz dodanie pkt 57 do art. 17 ust. 1 ustawy o CIT. Nowe zwolnienie miałoby charakter podmiotowo-przedmiotowy.

Zwolnienie dotyczyłoby wyłącznie ściśle wskazanych dochodów (przychodów), tj. pochodzących z odsetek, dywidend oraz innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych, zbycia wierzytelności, walut, udziałów (akcji) i innych papierów wartościowych, w tym pochodnych instrumentów finansowych lub realizacji praw z nich wynikających. W konsekwencji ze zwolnienia nie mogłyby korzystać m.in. dochody (przychody) z inwestycji w nieruchomości.

Co potencjalnie ważniejsze, zwolnieniem byłyby objęte jedynie Fundusze Inwestycyjne Otwarte (dalej: FIO) oraz Specjalistyczne Fundusze Inwestycyjne Otwarte (dalej: SFIO). Przy czym w przypadku SFIO wyłączone od zwolnienia zostałyby te z nich, w których – zgodnie z przepisami ustawy o funduszach inwestycyjnych – inwestorzy zdecydowali o przyjęciu zasad inwestowania właściwych dla FIZ. Oznaczałoby to m.in. likwidację zwolnienia dla FIZ, w tym szczególnych typów FIZ takich jak na przykład fundusze sekurytyzacyjne, niezależnie od przedmiotu ich inwestycji.

Jednocześnie projekt przewiduje dostosowanie warunków stosowania ww. zwolnienia podmiotowo-przedmiotowego dla instytucji wspólnego inwestowania (podmiotów zagranicznych), których charakterystyka odpowiada cechom FIO oraz SFIO. W projektowanym pkt 58, który ma być dodany do art. 17 ust. 1 ustawy o CIT, przewidziano zwolnienie dla takich podmiotów zagranicznych, o ile:

1. podlegają one w państwie, w którym mają siedzibę, opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania,
2. wyłącznym przedmiotem ich działalności jest zbiorowe lokowanie środków pieniężnych, zebranych w drodze publicznego proponowania nabycia ich tytułów uczestnictwa, w papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego,
3. prowadzą swoją działalność na podstawie zezwolenia właściwych organów nadzoru nad rynkiem finansowym państwa, w którym mają siedzibę,
4. ich działalność podlega bezpośredniemu nadzorowi właściwych organów nadzoru nad rynkiem finansowym państwa, w którym mają siedzibę,
5. posiadają depozytariusza przechowującego aktywa tej instytucji,
6. zarządzane są przez podmioty, które prowadzą swoją działalność na podstawie zezwolenia właściwych organów nadzoru nad rynkiem finansowym państwa, w którym podmioty te mają siedzibę.

Ponadto zwolnienie dla powyższych zagranicznych instytucji wspólnego inwestowania miałoby być stosowane pod warunkiem istnienia podstawy prawnej, wynikającej z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania lub innej ratyfikowanej umowy międzynarodowej, której stroną jest Polska, do uzyskania przez organ podatkowy informacji podatkowych od organu podatkowego państwa, w którym podatnik ma siedzibę.

Dodatkowo, w celu ustalenia zbieżnych warunków stosowania zwolnienia dla instytucji polskich i zagranicznych, przewidziano wyłączenie odnoszące się do sytuacji, w której charakterystyka funduszu zagranicznego odpowiada cechom FIZ. W projektowanym art. 17 ust. 12 ustawy o CIT wskazano bowiem, że zwolnienie, o którym mowa w ust. 1 pkt 58, nie ma zastosowania do instytucji wspólnego inwestowania, które:

1. prowadzą swoją działalność w formie instytucji wspólnego inwestowania typu zamkniętego albo są instytucją wspólnego inwestowania typu otwartego działającą na podstawie zasad i ograniczeń inwestycyjnych odpowiadających instytucjom wspólnego inwestowania typu zamkniętego;
2. zgodnie z dokumentami założycielskimi ich tytuły uczestnictwa nie są oferowane w drodze oferty publicznej ani dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym, ani wprowadzone do alternatywnego systemu obrotu oraz mogą być nabywane także przez osoby fizyczne wyłącznie, gdy osoby te dokonają jednorazowego nabycia tytułów uczestnictwa o wartości nie mniejszej niż 40 000 euro.

Określenie skutków podatkowych inwestycji funduszu w związku ze zbywaniem lub odkupowaniem jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych

Projekt nowelizacji ustawy o CIT doprecyzowuje również skutki podatkowe – zarówno po stronie przychodów, jak i kosztów ich uzyskania – inwestycji funduszu w związku ze zbywaniem lub odkupowaniem jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych.

W planowanym nowym art. 12 ust. 4 pkt 26 ustawy o CIT wskazuje się, że do przychodów nie zaliczałoby się wartości otrzymanych przez fundusz inwestycyjny z tytułu wpłat dokonanych w formie pieniężnej lub z papierów wartościowych lub udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, przyjętych w zamian za zbycie uczestnikom funduszu (a w przypadku funduszu z wydzielonymi subfunduszami – uczestnikom subfunduszu) jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych. Z kolei w projektowanym art. 16 ust. 1 pkt 72 ustawy o CIT autorzy nowelizacji przewidują, że do kosztów uzyskania przychodów nie zaliczałoby się kwot wypłaconych przez fundusz inwestycyjny z tytułu odkupienia jednostek uczestnictwa albo wykupienia certyfikatów inwestycyjnych oraz wypłaty uczestnikom funduszu dochodów (przychodów) funduszu inwestycyjnego, w przypadku gdy statut przewiduje wypłacanie tych dochodów bez odkupywania jednostek uczestnictwa.

Celem tego zabiegu jest zapewnienie, że rozliczenia funduszu z inwestorem nie wpłyną na podstawę opodatkowania tego pierwszego.

Zwolnienie od opodatkowania odsetek i dywidend

Autorzy projektu zakładają objęcie wypłacanych na rzecz funduszy inwestycyjnych – nierezydentów odsetek, dywidend i innych dochodów biernych, o których mowa w art. 21 i art. 22 ustawy o CIT, zwolnieniem od zryczałtowanego podatku dochodowego (tzw. podatku u źródła). Jednocześnie projekt nie zakłada wprowadzenia dodatkowych warunków dla takiego zwolnienia, dla którego – zgodnie z planowanym art. 26 ust. 1g ustawy o CIT – wymagane byłyby:

1. udokumentowanie przez podmiot, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 11a oraz art. 17 ust. 1 pkt 58, jego miejsca siedziby dla celów podatkowych, uzyskanym od tego podmiotu certyfikatem rezydencji, oraz
2. złożenie przez podmiot, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 11a oraz art. 17 ust. 1 pkt 58, pisemnego oświadczenia, że jest rzeczywistym właścicielem wypłaconych przez płatnika należności oraz spełnia on warunki, o których mowa w tych przepisach.

Jednocześnie, według projektowanego art. 26 ust. 1h ustawy o CIT, ocena ww. warunków dokonywana miałaby być niezależnie od warunku istnienia podstawy prawnej do wymiany informacji podatkowej między Polską a państwem należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w którym podmiot wymieniony w art. 6 ust. 1 pkt 11a oraz art. 17 ust. 1 pkt 58 ma siedzibę.

Brak obowiązku składania zeznania podatkowego dla funduszy osiągających dochody (przychody) wyłącznie zwolnione

W celu zmniejszenia obowiązków administracyjnych w projekcie nowelizacji ustawy o CIT przewidziano, że fundusze podlegające nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce, osiągające w danym roku podatkowym wyłącznie dochody (przychody) zwolnione od CIT, nie byłyby zobowiązane do składania zeznania podatkowego. Kwestia ta została uregulowana w projektowanym art. 27 ust. 1d ustawy o CIT.

Planowane wejście w życie od 2017 r.

Projekt zakłada, że nowe przepisy wejdą w życie dnia 1 stycznia 2017 r. Wymagałoby to złożenia podpisu prezydenta pod uchwaloną ustawą do końca listopada 2016 r. Nie jest to termin nierealny. Poselski tryb w istocie gwarantuje, że prace nad projektem będą przebiegały ekspresowo. Taki proces legislacyjny nie wymaga przeprowadzenia konsultacji międzyresortowych oraz społecznych. Ponadto autorzy nie muszą przygotowywać oceny skutków regulacji.

Podsumowanie

Według autorów projektu zwolnienie od opodatkowania FIZ prowadzi do sytuacji, w której fundusze takie są wykorzystywane do zarządzania majątkiem przez osoby dysponujące znaczącym kapitałem i są dla nich narzędziem optymalizacji podatkowej. W uzasadnieniu do zmiany w przepisach podkreślono, że tego typu „prywatne wehikuły finansowe” zakładają podmioty inwestujące co najmniej kilkadziesiąt milionów złotych. Zdaniem autorów nowelizacji uprzywilejowanie podatkowe powoduje zaś, że mniejszym podmiotom trudniej jest konkurować na rynku funduszy inwestycyjnych. Z takim uzasadnieniem oczywiście trudno się zgodzić, bowiem poziom inwestycji w FIZ często jest nawet kilka razy mniejszy. Co więcej, ograniczenie zakresu zwolnienia od CIT do FIO i SFIO, m.in. z uwagi na istotnie wyższe koszty ich utworzenia oraz zarządzania, dodatkowo może spowodować, że mniejsze podmioty będą miały utrudniony dostęp do tej formy działania. Zresztą już sam fakt podwójnego opodatkowania – raz na poziomie funduszu, drugi raz na poziomie inwestora – może spowodować wyeliminowanie z rynku jakichkolwiek FIZ, skoro po wejściu w życie proponowanych zmian byłyby one opodatkowane tak samo jak spółki kapitałowe oraz spółki komandytowo-akcyjne przy jednocześnie ok. dziesięciokrotnie wyższych kosztach utrzymania FIZ w porównaniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

W uzasadnieniu projektu czytamy również, że Pomimo zmiany – ustawą z dnia 8 listopada 2013 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o podatku tonażowym – opodatkowującej z dniem 1 stycznia 2014 r. spółki komandytowo-akcyjne, zjawisko wykorzystywanej przez FIZ-y optymalizacji podatkowej nie zostało w pełni wyeliminowane. Miejsce spółek komandytowo-akcyjnych zajęły bowiem podmioty funkcjonujące w innych krajach UE, których systemy prawne przewidują struktury prawne analogiczne do SKA, tj. spółki nieposiadające osobowości prawnej, transparentne podatkowo, dysponujące jednocześnie prawem emitowania papierów wartościowych (np. luksemburska spółka typu SCSp – Société en Commandite Spéciale). Autorzy nowelizacji pominęli jednak całą grupę FIZ-ów, które zostały postawione i są utrzymywane nie do celów wplecenia w międzynarodowe struktury podatkowe i osiągania czysto fiskalnych celów, np. fundusze, których celem są inwestycje typu private equity, venture capital czy inwestycje w nieruchomości. Tego typu fundusze nie mają związku z optymalizacją podatkową, ale po wejściu w życie proponowanej nowelizacji ustawy o CIT zapłaciłyby 19% CIT.

Brak zwolnienia od CIT dla wszystkich FIZ zapewne skutkowałby co najmniej mocnym szarpnięciem w całej branży finansowej i upadkiem wielu podmiotów, których model biznesowy opiera się na wykorzystaniu FIZ-ów, np. podmiotów zarządzających funduszami.

Wyłączenie możliwości zastosowania zwolnienia od CIT w odniesieniu do zagranicznych funduszy inwestycyjnych może natomiast zmniejszyć atrakcyjność inwestycyjną Polski, wpływając negatywnie na wskaźniki makroekonomiczne.

Potencjalnie zagraniczni inwestorzy mogą poszukiwać ochrony swoich dotychczasowych uprawnień w drodze arbitrażu międzynarodowego w oparciu o umowy o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji (Bilateral Investment Treaties).

Joanna Prokurat, praktyka podatkowa kancelarii Wardyński i Wspólnicy