Jak ubezpiecza się dzieła sztuki? | Co do zasady

Ubezpieczenia towarzyszą nam w rozmaitych sferach życia, chroniąc przed zdarzeniami losowymi poprzez odpłatny transfer ryzyka na zakład ubezpieczeniowy. Sztuka nie stanowi w tym zakresie wyjątku. Procedura zawierania ubezpieczeń, których przedmiotem są utwory artystyczne, odznacza się jednak pewnymi cechami charakterystycznymi.

Ubezpieczenia dzieł sztuki, co do zasady, można podzielić na dwie główne grupy:

• ubezpieczenia kolekcji osób fizycznych,
• ubezpieczenia kolekcji osób prawnych – firm lub muzeów.

Różnią się one rodzajem warunków, na których oparte jest dane ubezpieczenie.

Kolekcje osób fizycznych

W przypadku osób fizycznych ryzyka dotyczące dzieł sztuki są pokrywane w ramach ubezpieczenia domu lub mieszkania. Standardowo ustalane są niskie limity odpowiedzialności, jednak jeśli kolekcja jest liczna i drogocenna, aranżowane są specjalne warunki ochrony, na które najczęściej musi wyrazić zgodę centrala zakładu ubezpieczeniowego. W niektórych przypadkach konieczne będzie nawet zorganizowanie reasekuracji fakultatywnej dla takiego ryzyka. Reasekuratorzy zazwyczaj ograniczają swoją odpowiedzialność w podstawowych umowach reasekuracji do niewielkich limitów, z uwagi na poziom potencjalnego ryzyka.

Kolekcje osób prawnych

Dzieła sztuki będące własnością podmiotów takich jak firmy, galerie czy muzea obejmuje się ochroną w ramach ubezpieczenia mienia od wszystkich ryzyk. Jest to ubezpieczenie kompleksowe, które chroni dzieła sztuki od nagłych, nieprzewidzianych zdarzeń, w tym również od kradzieży z włamaniem czy rabunku. Ubezpieczenie nie obejmuje jednak rozłożonego w czasie oddziaływania na dzieło sztuki różnych czynników, które mogą doprowadzić do jego powolnej degradacji. Ochrona ta dotyczy ubezpieczenia mienia w danej lokalizacji. W ramach tego typu produktów zazwyczaj ustala się wyższe limity odpowiedzialności dla dzieł sztuki. Można aranżować ochronę dla całej kolekcji, jednak jeśli są to zbiory specjalne lub zabytki o znacznej wartości, to najczęściej trzeba poszukiwać indywidualnych rozwiązań.

Istnieją też na rynku podmioty specjalizujące się w aranżowaniu kompleksowej umowy ubezpieczenia dla dzieł sztuki, która swoim zakresem może obejmować ochronę od wszystkich ryzyk – w tym kradzieży, transportu, a nawet okresu pakowania.

Jednym z istotnych wymogów, jakie umieszcza się w ogólnych warunkach ubezpieczeń wykorzystywanych do ubezpieczania dzieł sztuki, są zabezpieczenia przeciwkradzieżowe. Niektóre zakłady ubezpieczeń wymagają stałego dozoru, dla innych wystarczający jest alarm z powiadamianiem agencji ochrony, w pozostałych przypadkach odpowiedni będzie sejf. Zabezpieczenia stają się szczególnie relewantne na etapie likwidacji szkód, a ich brak może stanowić podstawę odmowy wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela. 

Większość ubezpieczycieli oferuje ochronę na terenie Polski. Objęcie ochroną poza granicami kraju wymaga kolejnych, specjalnych warunków. Zdarzają się też sytuacje, gdy dzieła zlokalizowane na obszarze Polski są ubezpieczane przez zagraniczne podmioty lub w ramach specjalnych programów międzynarodowych. Takie rozwiązanie wykorzystuje się na przykład przy sprowadzaniu do kraju określonych kolekcji w celach wystawienniczych, bądź też w celu kompleksowego ubezpieczania zbiorów międzynarodowych domów aukcyjnych.

Wartość dzieła i jej wpływ na ubezpieczenie

Z perspektywy ubezpieczającego najważniejsze są dwie kwoty:

• suma ubezpieczenia – stanowiąca zgodnie z art. 824 § 1 Kodeksu cywilnego górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela,
• składka ubezpieczeniowa – będąca swoistym wynagrodzeniem zakładu ubezpieczeniowego za przejęcie na siebie ryzyka na określony czas, którą ubezpieczający musi uiścić.

Najistotniejszym czynnikiem wpływającym na wysokość sumy ubezpieczenia i składki ubezpieczeniowej zarazem jest wartość dzieła. Co do zasady, przyjmuje się wartość rynkową dzieła ustaloną na podstawie wyceny lub dokumentu zakupu. Ustalona kwota obejmuje nie tylko koszty wytworzenia dzieła, ale również jego wartość artystyczną. Skomplikowaną procedurą wyceny zajmują się wykwalifikowani rzeczoznawcy.

Kluczowe zaufanie

Istotną kwestią przy ubezpieczaniu dzieł sztuki jest zaufanie klienta do ubezpieczyciela, szczególnie, gdy chodzi o prywatnych kolekcjonerów. Ci bowiem często obawiają się ujawniać dane dotyczące swoich zbiorów. Rozwiązaniem jest ograniczenie do minimum liczby osób zaangażowanych w przygotowanie konkretnej umowy. Warunki tak ukształtowanego ubezpieczenia zna najczęściej tylko klient i zaangażowany underwriter. Obowiązek zachowania tajemnicy ubezpieczeniowej wynikający z art. 35 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej nabiera więc w tym przypadku szczególnego znaczenia.

Tajemnica ubezpieczeniowa, jako jeden z rodzajów tajemnicy zawodowej, obowiązuje oczywiście również pośredników ubezpieczeniowych, jeśli są zaangażowani w zawarcie danej umowy ubezpieczenia. Warto przypomnieć, że zgodnie z art. 439 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej bezprawne ujawnienie lub wykorzystanie tajemnicy ubezpieczeniowej jest przestępstwem, za które grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 bądź do lat 5, jeżeli sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej.

Podsumowanie

Dzieła sztuki są niewątpliwie szczególnym przedmiotem ubezpieczenia. Czasem do objęcia ich ochroną wystarczą standardowe produkty ubezpieczeniowe; w innych przypadkach może okazać się konieczne przygotowanie indywidualnych rozwiązań. Tym, co wyróżnia ubezpieczenia dzieł sztuki na tle innych ubezpieczeń, jest bez wątpienia wymóg szczególnego zaufania i zachowania poufności na linii ubezpieczający – pośrednik – ubezpieczyciel.

Klaudiusz Mikołajczyk, praktyka ubezpieczeniowa kancelarii Wardyński i Wspólnicy