Jak liczebność zakładowej organizacji związkowej wpływa na jej uprawnienia
Nie wystarczy, że organizacja związkowa zrzesza wymaganą liczbę członków. Musi jeszcze poinformować o swojej liczebności pracodawcę, i to w określonym ustawowo terminie. Co jednak jeśli nie dopełni tego obowiązku?
Zarówno ustawa o związkach zawodowych, jak i Kodeks pracy oraz ustawy szczególne przyznają zakładowym organizacjom związkowym różnorakie kompetencje w zakresie indywidualnego i zbiorowego prawa pracy.
Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej zależą jednak w istotnej mierze od liczebności danej organizacji. Zgodnie z art. 251 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących pracownikami lub osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji albo funkcjonariuszami pełniącymi służbę w jednostce objętej działaniem tej organizacji. Powołany przepis kreuje także po stronie organizacji obowiązek sprawozdawczy – organizacja związkowa przedstawia co kwartał (do 10 dnia miesiąca następującego po tym kwartale) informację o łącznej liczbie członków tej organizacji. Co jednak gdy organizacja nie przedstawi pracodawcy takich danych we wskazanym terminie?
Sytuacja taka była przedmiotem analizy dokonanej przez Sąd Najwyższy. W wyroku z 15 listopada 2006 r. (I PK 135/06) Sąd Najwyższy stwierdził, iż w kwestii uprawnień przysługujących zakładowej organizacji związkowej pracodawca jest związany informacją przekazaną w trybie art. 251 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych, czyli wspomnianą już kwartalną informacją przekazywaną przez organizację związkową. Sąd zauważył także, że dla wykonywania uprawnień zakładowej organizacji związkowej istotna jest liczba członków związku w dniu, w którym pracodawcy została przekazana informacja w trybie powołanego przepisu. Pracodawca, który we wskazanym w ustawie terminie nie otrzymał od organizacji związkowej informacji o liczbie zrzeszonych członków, miał prawo przyjmować, że od tej daty zakładowej organizacji związkowej nie przysługiwały ustawowe uprawnienia. Sąd Najwyższy nie wykluczył jednak możliwości późniejszego wykazania przez organizację związkową, że pomimo nieprzekazania w terminie wymaganej informacji organizacja zrzeszała co najmniej 10 członków i mogła korzystać ze swoich uprawnień.
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego istotna z punktu widzenia przysługujących organizacji związkowej praw była zatem faktyczna i obiektywna liczba członków, a nie informacja o niej.
Istotną zmianę przyniosła uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r. (III PZP 7/2012). Zgodnie z jej treścią nieprzedstawienie przez zakładową organizację związkową w ustawowym terminie informacji o liczbie jej członków powoduje, że czynności podjęte przez pracodawcę bez wymaganego współdziałania z organizacją nie są wadliwe aż do dnia przedstawienia tej informacji przez organizację. Sąd Najwyższy przyjął trzy argumenty na poparcie wspomnianego stanowiska. Po pierwsze, aprobowana interpretacja jest zgodna z systemem prawa i filozofią nowelizacji dokonanej w ustawie o związkach zawodowych w 2002 roku, która skutkowała dodaniem m.in. omawianego art. 251. Wykładnia ta nie jest w konflikcie z zagwarantowanymi konstytucyjnie wolnościami związkowymi, ponieważ uprawnienia związków w indywidualnych i zbiorowych sprawach pracowniczych są materią regulowaną ustawowo, w związku z czym analizowany przepis i jego interpretacja nie naruszają konstytucyjnego prawa do tworzenia i działania związków zawodowych. Po drugie, Sąd Najwyższy uznał, że art. 251 należy odczytywać całościowo. Uprawnienia związkowe organizacji liczącej co najmniej 10 członków powiązane są bezpośrednio z obowiązkiem dowiedzenia tego faktu w konkretny, przewidziany w ustawie sposób. Ratio legis regulacji stanowi konieczność uwzględnienia i ochrony interesów obu partnerów społecznych – zarówno organizacji związkowej, jak i pracodawcy. Sąd Najwyższy uznał także, iż brak możliwości korzystania z uprawnień związkowych w wyniku nieprzekazania pracodawcy informacji z art. 251 ust. 2 ustawy nie stanowi sankcji nadmiernie dolegliwej, ponieważ obowiązek informacyjny nałożony na organizację nie jest uciążliwy i wymaga dołożenia choćby minimalnej staranności. Po trzecie wreszcie, nie można przyjąć, że niedopełnienie obowiązku informacyjnego przez organizację związkową mogłoby być pozbawione jakiejkolwiek sankcji – interpretacja taka stałaby w sprzeczności z zasadą racjonalnego ustawodawcy.
Aktualne stanowisko Sądu Najwyższego zakłada zatem, iż nieprzedstawienie przez zakładową organizację związkową informacji, o której mowa w art. 251 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych, powoduje, że nie są wadliwe czynności podjęte przez pracodawcę bez wymaganego współdziałania z tą organizacją, aż do dnia przedstawienia tej informacji.
Paweł Lasota, Zespół Prawa Pracy kancelarii Wardyński i Wspólnicy