Dopłaty bezpośrednie to nie dotacje, ale próba ich nieuprawnionego uzyskania może podlegać sankcji karnej

01.09.2011 prawo karne | Sąd Najwyższy

SN wskazał, iż dopłaty bezpośrednie i uzupełniające stosowane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE stanowią formę wsparcia finansowego, którego próba wyłudzenia podlega sankcji karnej przewidzianej w art. 297 k.k. § 1 za tzw. „oszustwo kapitałowe”.

Pogląd taki wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z 19 maja 2011 r. (sygn. I KZP 3/11), rozpoznając zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy z dnia 26 stycznia 2007 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego. Zagadnienie to brzmi następująco: czy udzielane na podstawie ustawy płatności bezpośrednie i płatności uzupełniające są objęte zakresem pojęcia „dotacje”, jakim posługuje się art. 297 § 1 k.k., czy też stanowią one inną formę wsparcia finansowego wskazanego w tym przepisie. Zostało ono przekazane SN w związku z wątpliwością interpretacyjną, jaką powziął sąd odwoławczy. Rozpoznawał on apelację skazanego na podstawie art. 297 § 1 k.k. za umieszczenie we wniosku o przyznanie dopłat bezpośrednich do gruntów nieprawdziwego oświadczenia dotyczącego okoliczności, które miały istotne znaczenie dla przyznania „dotacji”, jak je określił sąd pierwszej instancji.

Art. 297 § 1 k.k. penalizuje zachowanie polegające na próbie uzyskania od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy lub od organu lub instytucji dysponującej środkami publicznymi wsparcia finansowego w postaci m.in. „kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji […] lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, […]”, w rezultacie złożenia podrobionego, przerobionego, poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu albo nierzetelnego pisemnego oświadczenia dotyczącego okoliczności mających istotne znaczenie dla uzyskania konkretnego instrumentu wsparcia finansowego.

Tak skonstruowana definicja przestępstwa, określanego w praktyce „oszustwem kapitałowym” lub „karalną dezinformacją instytucji finansowej w celu uzyskania od niej środków finansowych”, ma na celu objęcie ochroną uczestników obrotu gospodarczego przed nieuczciwymi praktykami polegającymi na próbie wyłudzenia wsparcia finansowego od instytucji finansujących obrót gospodarczy, zaś w szerszym ujęciu – ochronę prawidłowości, uczciwości i rzetelności funkcjonowania obrotu gospodarczego. Dla popełnienia oszustwa kapitałowego nie jest konieczne doprowadzenie instytucji do niekorzystnego dla niej rozporządzenia mieniem w postaci środków finansowych, co jest niezbędnym elementem w przypadku oszustwa zwykłego z art. 286 k.k. Na gruncie art. 297 § 1 k.k. ustawodawca poddaje sankcji karnej samą próbę uzyskania wsparcia finansowego w sposób nieuprawniony przez przedłożenie nieprawdziwych lub nierzetelnych dokumentów lub oświadczeń.

Odwołując się do brzmienia przepisu oraz argumentów natury funkcjonalnej oraz systemowej, SN wskazał, że dopłaty bezpośrednie i uzupełniające stosowane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE stanowią formę wsparcia finansowego będącego „podobnym świadczeniem pieniężnym na określony cel gospodarczy”, ale nie są dotacją.

SN wyjaśnił, że – mając na względzie zasadę, że pojęcia niezdefiniowane w ustawie karnej, powinny zachowywać znaczenie, jakie zostało im nadane przez przepisy właściwych w danej dziedzinie ustaw – pojęciu dotacji, użytemu w treści art. 297 § 1 k.k. nie można nadawać znaczenia, jakie jest przyjęte powszechnie, lecz takie, jakie wynika z definicji dotacji zawartej w ustawie o finansach publicznych. Nadane tą ustawą znaczenie pojęcia dotacji wyklucza objęcie jej zakresem takich świadczeń jak dopłaty bezpośrednie lub uzupełniające. Nie oznacza to jednak, że tego rodzaju wsparcie finansowe nie jest objęte ochroną wynikającą z przepisu art. 297 § 1 k.k.

Dopłaty bezpośrednie oraz uzupełniające korzystają z wynikającej z art. 297 § 1 k.k. ochrony jako wskazane w treści przepisu „podobne świadczenia pieniężne na określony cel gospodarczy”. Stanowią one autonomiczny – w stosunku do pozostałych instrumentów finansowych wskazanych w przepisie – rodzaj świadczenia pieniężnego, na uzyskanie którego także może być nakierowana próba wyłudzenia. Objęcie ochroną wskazanych dopłat uzasadnia także to, iż są one finansowane ze środków publicznych, tj. z budżetu państwa oraz z budżetu UE. Środki te pozostają w dyspozycji Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa. Wreszcie przemawiają za tym także względy celowościowe wynikające ze zmian do przepisu art. 297 § 1 k.k., które zmierzają do poszerzenia zakresu ochrony prawidłowości i uczciwości funkcjonowania obrotu gospodarczego oraz interesów instytucji finansowych finansujących obrót gospodarczy.

Jak wskazał SN, zawarte w przepisie art. 297 § 1 k.k. sformułowanie „podobne świadczenia pieniężne na określony cel gospodarczy” czyni z katalogu udzielanych jako wsparcie finansowe instrumentów finansowych katalog otwarty. Jako oszustwo kapitałowe będzie więc podlegała sankcji karnej nie tylko próba uzyskania na podstawie nieprawdziwych lub nierzetelnych dokumentów lub oświadczeń dopłat bezpośrednich lub uzupełniających, lecz także każdego innego podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, jeżeli będzie mogło być ono uznane za formę wsparcia finansowego.

Na zakończenie należy nadmienić, że oszustwo kapitałowe podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Aleksandra Stępniewska, Zespół Rozwiązywania Sporów i Arbitrażu kancelarii Wardyński i Wspólnicy