O patentowaniu programów komputerowych
Wiele polskich startupów chce patentować software. Polskie prawodawstwo nie przewiduje jednak możliwości uzyskania patentu na program komputerowy. W Polsce, tak jak w innych państwach UE, programy komputerowe są chronione na podstawie prawa autorskiego. Taka ochrona stanowi zabezpieczenie przede wszystkim kodu źródłowego. Nie stanowi jednak zabezpieczenia funkcjonalności programu ani zastosowanej w nim metody.
Na poziomie europejskim już kilkanaście lat temu podejmowano próby regulacji możliwości uzyskania patentu na program komputerowy. Nie zakończyły się one jednak powodzeniem. Parlament Europejski w 2005 r. odrzucił projekt dyrektywy w sprawie zdolności patentowej wynalazków urzeczywistnianych za pomocą komputera.
Praktyka polskiego Urzędu Patentowego (UP)
Zakaz patentowania programów komputerowych wynika w Polsce z ustawy – Prawo własności przemysłowej, która wprost wskazuje, że nie udziela się patentów na programy do maszyn cyfrowych, czyli również na oprogramowanie. W praktyce istnieje jednak możliwość opatentowania tzw. wynalazków wspomaganych programem realizowanym przy użyciu komputera, choć nie jest to proste ze względu na rygorystyczne podejście polskiego UP. Ustawodawca nie podał jednak definicji takiego wynalazku. Upraszczając, chodzi o takie rozwiązania techniczne, których realizacja wymaga (ale tylko dodatkowo) użycia programów komputerowych. Dla przykładu oprogramowanie służące do sterowania systemem hamulcowym nie będzie mogło zostać opatentowane. Natomiast nie można wykluczyć uzyskania patentu na nowy system hamowania, w którym zastosowano program komputerowy. W takim wypadku prawa wyłączne nie będą jednak obejmowały tego programu. Przykładowo polski UP udzielił patentu na system wspomagający czytanie, w ramach którego program komputerowy steruje wyświetlaniem informacji na ekranie urządzenia.
Praktyka Europejskiego Urzędu Patentowego (EUP)
Zgodnie z art. 52 Konwencji monachijskiej o patencie europejskim z 1973 r. programy komputerowe nie są uznawane za wynalazki, w związku z czym udzielenie patentu europejskiego na program komputerowy nie jest możliwe. Jednak podejście EUP do patentowania programów komputerowych i rozwiązań wykorzystujących programy komputerowe jest dosyć liberalne. EUP przyznaje patenty na oprogramowanie, kierując się przesłanką wywoływania dalszego „efektu technicznego”. Zgodnie bowiem z aktualnymi wytycznymi EUP program komputerowy może zostać opatentowany, jeśli charakteryzuje się cechami technicznymi i wywołuje skutek techniczny. Warto też zwrócić uwagę na kontrowersyjną decyzję Izby Odwoławczej EUP z 8 września 2000 r. w sprawie Controlling pension benefits system/PBS (T-931/95), w której uznano, że programy komputerowe mają charakter techniczny z tego tylko powodu, że wykonywane są na komputerze-maszynie. Sformułowanie takiego standardu pozwala uznać, że w zasadzie każdy program wykonywany w komputerze ma charakter techniczny, a więc może zostać, pod zwykłymi warunkami, opatentowany.
Jak widać, polski UP i EUP mają odmienne podejście do kwestii udzielania patentów na oprogramowanie i rozwiązania wspomagane komputerowo.
Praktyka w Stanach Zjednoczonych
Z kolei w Stanach Zjednoczonych od dawna uznaje się, że programy komputerowe mogą podlegać ochronie patentowej. Pierwszy taki patent został udzielony w 1968 r. na program do wyszukiwania danych.
Ostatnio w orzecznictwie amerykańskiego Sądu Najwyższego widoczna jest zmiana podejścia do możliwości patentowania programów komputerowych. Nastąpiła ona w związku z wydaniem orzeczenia w sprawie Alice Corp. v. CLS Bank w czerwcu 2014 r. (134 S. Ct. 2347, 19 czerwca 2014). W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy wskazał, że jeśli program komputerowy oparty jest na abstrakcyjnej idei, np. dotyczy sposobu obliczania ryzyka finansowego z wykorzystaniem znanego wzoru matematycznego, wówczas dla uzyskania ochrony patentowej należy spełnić szereg dodatkowych przesłanek. Jest to o tyle istotne, ponieważ zasadą jest, że programy komputerowe tworzone są w oparciu o abstrakcyjne idee. Od tego orzeczenia datuje się wzrost liczby negatywnych decyzji dotyczących udzielania ochrony patentowej na software. Stało się ono też przyczynkiem do procesów w sprawach unieważniania już udzielonych patentów na oprogramowanie. Nie oznacza to jednak, że amerykański Urząd Patentów i Znaków Towarowych (USPTO) odmawia rejestracji patentów na software w każdym przypadku. Zgłaszający muszą być jednak bardzo uważni przy formułowaniu zastrzeżeń patentowych.
Podsumowanie
Obecnie, zgodnie z prawem, program komputerowy – jako taki – nie może być chroniony patentem ani na poziomie europejskim, ani w Polsce. Jednak jak widać praktyka polskiego UP i EUP jest w tym zakresie rozbieżna. Warto również obserwować rysujące się trendy orzecznicze na świecie, w tym w Stanach Zjednoczonych, zwłaszcza pod kątem ich ewentualnego wpływu na polską i europejską praktykę decyzyjną.
Patrycja Cierlak, praktyka własności intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy